نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

10.22080/jpir.2019.16136.1076

چکیده

منطقه قفقاز جنوبی دستخوش یک سری بحرانها و منازعاتی است که برای سالیان متمادی تداوم یافته و حدأقل در آینده نزدیک نیز نمی‌توان برای حل و فصل آنها امیدوار بود. به نظر می رسد نقش و حضور روسیه در این بحرانها تعیین کننده است. لذا واکاوی منافع روسیه در بحرانهای مذکور می تواند در شناخت ریشه‌ ها و ابعاد این بحرانها و ترسیم چشم انداز حل و فصل آنها کمک کننده باشد. بر این اساس، در این مطالعه با بررسی مناقشات موجود در قفقاز جنوبی و روابط کشورهای این منطقه با روسیه، تلاش شده است در چارچوب مفروضات مکتب نئورئالیسم به این سوال پاسخ داده شود که روسیه در این مناقشات چه نقشی دارد و چه اهداف و منافعی را دنبال می کند. یافته های پژوهش در راستای بررسی و پاسخگویی به این سوال نشان می دهد که روسیه بر اساس رویکرد سیاسی و امنیتی خود منطقه خارج نزدیک بویژه قفقاز جنوبی را حوزه نفوذ طبیعی خود تعریف کرده است. از این منظر هرگونه مداخله خارجی و شکل گیری زمینه های نفوذ کشورهای غربی در آن منطقه را برنمی تابد و لذا از طریق مداخله در مناقشات موجود و کمک به تداوم آنها زمینه های وابستگی کشورهای منطقه به روسیه و جلوگیری از نفوذ قدرت‌های دیگر را دنبال می کند. در این مطالعه، چارچوب نظری پژوهش نئورئالیسم در روابط بین الملل، روش پژوهش توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است.

کلیدواژه‌ها

ابراهیمی، نبی الله و اصولی ، قاسم(1394)، "چگونگی کاربری مولفه­های امنیتی در قفقاز جنوبی"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 90 ، تابستان .
ابوالحسن شیرازی، حبیب الله(1387)، "گرجستان: از انقلاب رز تا جنگ با روسیه"، مطالعات اوراسیای مرکزی،مرکز عالی بین الملل، سال اول، شماره 2، تابستان و پاییز.
احمدی لفورکی، بهزاد؛ و میر رضوی، فیروز (1384)، راهنمای منطقه خزر و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی. تهران : موسسه مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر.
افشردی، محمد حسین (1381) ، ژئوپلتیک قفقاز و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول.
آلیکر، اولگا و تام ، ساینا( 1382 )، گسل­های منازعه در آسیای مرکزی و قفقاز، محمدرضا گلشن­پژوه، عباس کاردان، حسین سعید کلاهی خیابان، تهران: موسسته فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر.
امیر احمدیان، بهرام( 1375)"تهدیدهای امنیتی در قفقاز“ ، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، وزارت امور خارجه، تهران: سال پنجم، دورة دوم، شماره13 ، بهار.
امیراحمدیان، بهرام(1377)، "ایران و قفقاز"،  اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 125.
امیراحمدیان، بهرام(1388)، "بررسی علل و پیامدهای حضور ایالات متحده در قفقاز" ، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره 15.
امیراحمدیان بهرام(1389)، سیاست و امنیت در قفقاز، تهران:  انتشارت مرکز تحقیقات استراتژیک.
امیر احمدیان، بهرام (1378)، "روند تحولات در بحران قره باغ"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال هشتم، شمار ۲۸،زمستان.
امیراحمدیان، بهرام و حسن عسگری(1391)، "فهم روابط ایران و گرجستان از زمان اعلام استقلال بر اساس نظریه های روابط بین الملل"، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، سال 5، شماره 10، بهار و تابستان.
پسندیده، سمیه(1390)، "نقش انرژی در سیاست خارجی روسیه"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 74، تابستان.
ثریا، جمشید(1389)، "همگرایی منطقه­ای قفقاز جنوبی موانع و چالش­ها از منظر جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی و روابط بین الملل.
جوانپور هروی، عزیز و جعفری فر، احسان(1397)، "عوامل موثر بر همگرایی اسرائیل و جمهوری آذربایجان(2017-1991)"، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 2، شماره 5، تابستان، صص  83-100.
حاتمی، تورج(1381)، برخورد منافع روسیه و آمریکا در آسیای مرکزی و قفقاز، تهران: پژوهشکده آسیای مرکزی و قفقاز.
زهرانی مطصفی و فرجی لوحه سرا، تیمور(1392)، "منابع بین المللی تداوم بحران قره باغ"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 83.
دانکوس، هلن کارر (1370)، فخر ملت­ها یا پایان امپراتوری شوروی، ترجمه عباس آگاهی، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
سلیمی، حسین(1384)، "دولت مجازی یا واقع گرایی تهاجمی: بررسی مقایسه ای نظریه ریچارد روزکرانس و جان مرشایمر"، مجله پژوهشی حقوق و سیاست، سال 7، شماره 17، پاییز و زمستان.
سنایی، مهدی و خلیل کریمی(1391)، "بررسی و مقایسه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در قفقاز جنوبی،" فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 79، پاییز.
سیف الدینی، سالار(1396)، ریشه­یابی اختلافات میان ارمنی‌ها و جمهوری ‌آذربایجان؛ منافع ملی ایران چیست؟ وب­سایت تحلیلی خبری آذری­ها، قابل دسترسی در: http://www.azariha.org
شفیعی، نوذر و رضایی، مسعود(1390)، "جنگ روسیه و گرجستان: زمینه­ها و محرک­های اثرگذار"، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره 9.
فغانی، حجت ا...،(1378)، " گسترش ناتو به شرق: بررسی موضع گرجستان"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، تهران: وزارت امور خارجه، سال هشتم، دوره سوم، شماره 26.
فیروزی، رضا (1389)، "تاثیر روسیه بر روند سیاست خارجی جمهوری های قفقاز"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 70.
قوام، عبدالعلی (1390)، روابط بین‌الملل: نظریه‌ها و رویکردها، تهران: سمت.
قیصری، نورالله(1393)، "مکاتب امنیتی؛ نقدهای موجود و ضرورت طرح نگرشی نوین"، فصلنامه آفاق امنیت، سال هفتم، شماره بیست ودوم-بهار.
طاهری، ابوالقاسم و فرهمند، بهراد(1393)، "نقش تعامل و تقابل سیاست خارجی امریکا و روسیه در توسعه منطقه قفقاز جنوبی:مطالعه موردی انرژی"، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال دهم، شماره 29، زمستان.
کرمی، تقی(1374)، "عوامل منطقه­ای تطویل کشمکش بین جمهوری­های آذربایجان و ارمنستان"، فصلنامه خاورمیانه ، سال دوم، شماره 2.
کوزه گر کالجی، ولی (1388)، "پیامدهای بحران گرجستان بر نظام بین الملل"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 65، بهار.
کولایی، الهه(1378)، فدراسیون روسیه ، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل.
کولایی، الهه، اسلامی،محسن، اصولی، قاسم(1395)، "کنشگری امنیتی روسیه در قفقاز جنوبی"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 95، پاییز.
کوهکن، علیرضا (1387)، "بحران گرجستان و قدرت­های حاضر در منطقه"، مطالعات راهبردی، شماره 15، پاییز.
مرادی، آیت الله(1388)، "آذربایجان و روند عادی سازی روابط میان ارمنستان و ترکیه"، دو ماهنامه تحولات ایران و اوراسیا، شماره 26، آذر و دی.
مشیرزاده، حمیرا(1389)، تحول در نظریه­های روابط بین الملل، تهران، سمت، چاپ پنجم.
منتظمی،رویا و سلیمانی، نجمه(1390)، "روسیه و گرجستان: از تعاملات تا تنش ها"، فصلنامه علوم سیاسی و روابط بین الملل، شماره 14، دوره 4.
نیاکویی، سید امیر، باقیان زارچی، مرتضی و حسینی، سید حمید(1391)، "سیاست­های انرژی اتحادیه اروپا و کاهش وابستگی به روسیه"، رهیافت­های سیاسی بین المللی، شماره 30، تابستان.
واعظی محمود، (1386)،" ژئوپلیتیک بحران در آسیای مرکزی و قفقاز (بنیآن‌ها و بازیگران)"، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
واعظی، محمود(1388)، "پیامدهای بحران گرجستان"، فصلنامه راهبرد، سال 18، شماره 51.
وحیدی، موسی‌الر ضا(1380)، "گوام وCIS : چالش‌ها و فرصت‌های فراروی سیاست خارجی روسیه"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، بهار.
یزدانی، عنایت الله، ایینه وند، حسن و باقری ازیه، ابوالفضل(1395)، نقش آمریکا و روسیه در بحرآن‌های ژئوپلیتیکی گرجستان و اوکراین، فصلنامه سیاست جهانی،دوره 5، شماره 4.
هادی پژوه (1383)،" بحران قره با غ"، قابل دسترسی در: http://salam-qarabag.blogfa.com
سرویس خبری قفقاز آناج(2014)، قره­باغ و نقش روسیه در بحران دویست ساله آن.قابل دسترسی در: http://anaj.ir/news/pages
Andersen, V. F. 2013. "New dogs, old tricks? Are Soviet views and perceptions still influencing Russian foreign policy? A case-study of the intervention in Czechoslovakia, 1968, and the intervention in Georgia, 2008". 1-96. Cornell, Svante E.(1999), “The Nagorno-Karabakh Conflict” ,Report , No. 46, Department of East European Studies, Uppsala University