نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 استاد گروه روابط بین الملل، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

10.22080/jpir.2019.15561.1064

چکیده

چکیده
در یک نظام منطقه‌ای علاوه بر قدرت‌های منطقه‌ای و سایر کشورهای عضو آن، باید به قدرت‌های مداخله‌گر فرا منطقه‌ای نیز توجه داشته باشیم. چه‌بسا این قدرت‌ها نقش مؤثر و تعیین‌کننده‌ای را می‌توانند در نظام امنیت منطقه‌ای ایفا نمایند. غرب آسیا نیز ازجمله این مناطق می‌باشد که نقش قدرت‌های فرا منطقه‌ای در شکل‌دهی به تحولات آن، قابل‌توجه و مهم است. بدین منظور پژوهش حاضر در پی پاسخ‌گویی به این پرسش اصلی است که آمریکا و انگلیس به‌عنوان قدرت‌های فرا منطقه‌ای مداخله‌گر، چه نقشی در تحولات منطقه غرب آسیا، در برهه زمانی ۲۰۱۷-۲۰۰۱ داشتند؟ پاسخ اولیه به سؤال مذکور بدین شرح است که قدرت‌های مداخله‌گر منطقه غرب آسیا با افزایش تنش، درگیری، نظامی‌گری میان کشورهای منطقه، از طریق توازن سازی طرفین ذینفع در آن بحران، سعی در دامن زدن و تداوم بحران‌ها و به‌تبع آن سوق دادن تحولات منطقه به نفع خودشان دارند. بدین ترتیب در این پژوهش سعی می‌شود با الگوی نظام‌ها و متغیر مداخله قدرت‌های فرا منطقه‌ای، نقش آمریکا و انگلستان را در تحولات منطقه غرب آسیا در برهه زمانی مذکور موردبررسی قرار دهیم.

کلیدواژه‌ها

«آمریکا و برجام منطقه‌ای»، شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا، ۳/۱/۱۳۹۶. قابل دسترسی در http://www.dana.ir/news/1069278.
«گمانه‌زنی درباره اعلام تشکیل «ناتو عربی» از سوی ترامپ در عربستان»، خبرگزاری فارس، ۳۱/۲/۱۳۹۶. قابل دسترسی درhttp://www.farsnews.com.
ابراهیم متّقی، «تحول رهیافت موازنه قدرت در نظم‌های منطقه‌ای: هویت گرایی در برابر ساختارگرایی»، بصیرت،  2۸/۷/۱۳۹۳. قابل دسترسی در    http://www.basirat.ir.
آریایی نیا، مسعود (۱۳۸۷)، «راهبردهای آمریکا در طرح خاورمیانۀ بزرگ»، فصلنامۀ مطالعات منطقه‌ای: اسرائیل شناسی-آمریکاشناسی، شمارۀ ۳.
تونی بلر،«سخنرانی تونی بلر در مورد خاورمیانه» قابل دسترسی در  In Office of Tony Blair, Office of 2014, 23 Wednesday, Apr the Quartet Representative.
جعفری ولدانی، اصغر (۱۳۸۵)، «دیدگاه‌های نظری در مطالعات منطقه‌ای»، فصلنامۀ اطّلاعات سیاسی-اقتصادی، شمارۀ ۲۲۳ و ۲۲۴.
جعفری ولدانی، اصغر (۱۳۸۸)، چالش‌ها و منازعات در خاورمیانه. تهران: انتشاراتپژوهشکدۀ مطالعات راهبردی، چاپ اوّل.
چمنکار، محمدجعفر و صمصامی، ابراهیم(۱۳۹۵)، «حضور آمریکا در خلیج‌فارس»، ‌فصلنامۀ تخصصی مطالعات خلیج‌فارس، شمارۀ اول.
حسین علایی، «وضعیت ایران در محیط امنیت منطقه‌ای»، ۱۳۹۲. قابل دسترسی درhttp;//www.hajij.com/fa/artiches.
حیدری موصلو، طهمورث، جعفری سیریزی، حسین و شیخیانی، عبدالمهدی(۱۳۹۳)، «رقابت‌های منطقه‌ای خلیج‌فارس(ایران و عربستان) بعد از انقلاب اسلامی»، فصلنامۀ مطالعات خلیج‌فارس، شمارۀ ۲.
دارابی، وحید و کاظمی، حامد(۱۳۹۵)، «بحران تقابل و موازنۀ قدرت در سیاست خارجی ایران و عربستان سعودی»، فصلنامۀ پژوهش ملل، شمارۀ ۱۵.
سید قاسم منفرد، «رویکرد انگلستان در قبال تحولات خاورمیانه عربی و شمال آفریقا»، ۲۵/۸/۱۳۹۰. قابل دسترسی در     http://www.isrjournals.com/en/middle-east-farsi.
سیفی، عبدالمجید و پورحسن، ناصر(۱۳۹۵)، «موازنۀ همه‌جانبه و ائتلاف‌سازی عربستان سعودی در قبال جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، شمارۀ ۲۶.
صالحی، حمید؛ موسوی، سید محمدرضا و محمدی دارابی، علی اصغر(1397)، «استراتژی قدرت‌های بزرگ در قبال انرژی خلیج فارس»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 2، شماره 4، بهار، صص 139-153.
طاهری، ابراهیم و صادقی بکیانی، امین (۱۳۹۴)، «تأثیر ساخت مجموعه‌های امنیتی بر امنیت منطقه‌ای»، فصلنامۀ سیاست دفاعی، شمارۀ ۹۳.
طلایی، فرهاد (۱۳۸۵)، «ضرورت برقراری یک نظام امنیت منطقه‌ای پایدار در منطقه خلیج‌فارس و بررسی نظام‌های امنیتی ممکن برای این منطقه: امنیت دسته‌جمعی تضمینی برای صلح و امنیت پایدار در منطقۀ خلیج‌فارس»، مجموعه مقالات شانزدهمین همایش بین‌المللی خلیج‌فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
عباسی، مجید، حبیبی، سید مهدی و پارسا، سارا (۱۳۹۲)، «نظریۀ موازنه تهدید: دلایل ساختاری شکل‌گیری و گسترش اسلام سیاسی و مقاومت اسلامی در خاورمیانه»، فصلنامۀ رهیافت انقلاب اسلامی، شمارۀ ۲۴.
عراقی، عبدالله (۱۳۹۴)، «نقش حزب‌الله لبنان در امنیت منطقۀ غرب آسیا(خاورمیانه) با تأکید بر حمایت و پشتیبانی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ سیاست دفاعی، شمارۀ ۹۳.
علائی، حسین(۱۳۹۱)، «تحلیل تغییرات موازنۀقوا در خاورمیانه در پی قیام‌های مردمی در کشورهای عربی»،  فصلنامۀ سیاست خارجی، شمارۀ ۴.
علیرضا قربان پور، «امنیت منطقه‌ای ایران در پرتو سیاست‌های آمریکا در فلسطین»، پایگاه خبری بصیرت، ۳/۲/۱۳۸۶. قابل دسترسی درhttp://basirat.ir.
غلامی، طهمورث و پور اسماعیلی، نجمه (۱۳۹۳)، «جنگ ایران و عراق از دیدگاه موازنۀ قوا»، فصلنامۀ سیاست دفاعی، شمارۀ ۸۶.
قاسمی، فرهاد (۱۳۸۴)، «طرح مفهومی و نظری مطالعات منطقه‌ای در سیاست بین‌الملل»، فصلنامۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شمارۀ ۶۷.
قاسمی، فرهاد و پورجم، بهاره (۱۳۹۴)، «مسابقۀ تسلیحاتی، ثبات راهبردی و نظم منطقه‌ای خاورمیانه»، فصلنامۀ سیاست دفاعی، شمارۀ ۹۰.
قشلاقی نیگجه، افشین و توحیدی، احمدرضا (1397)، «واکاوی جنگ رژیم بعث عراق علیه ایران از منظر حقوق بشردوستانه»، فصلنامه مطالعات دفاع مقدس، دوره 4، شماره 3 ، پاییز، صص 105-120.
قنبرلو، عبدالله(۱۳۸۸)، «مفهوم و ماهیت قدرت منطقه‌ای»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی، شمارۀ ۴۶.
لیک، دیوید و مورگان، پاتریک(۱۳۹۵)، نظم‌های منطقه‌ای؛ امنیت سازی در جهان نوین، ترجمۀ سید جلال دهقانی فیروزآبادی، چاپ سوم، تهران:پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
محمدی، حمیدرضا (۱۳۸۴)، «استراتژی قدرت‌های جهانی و تأثیر آن بر منطقه خاورمیانه(تأکید بر استراتژی آمریکا)»، فصلنامۀ ژئوپلیتیک، ویژه‌نامه.
محمدی، فاطمه و فرهادی، فرشید(۱۳۹۶)، «تغییر و تحول سیاست خارجی عربستان سعودی نسبت به جمهوری اسلامی ایران(۲۰۱۴-۱۹۸۰)»، فصلنامۀ مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، شمارۀ اوّل.
مطلبی، مسعود و قدیم ملالو، علی(1397)، «خلیج فارس در هندسه قدرت نظام جهانی و نقش قدرت‌های فرامنطقه ای در آن»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 2، شماره 4، بهار، صص 39-60.
میرزائی، جلال، حمایتیان، احسان و خواجوئی، محمدحسن(۱۳۹۳)، «تأثیر تحولات بیداری اسلامی بر روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی»، فصلنامۀ پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، شمارۀ ۱۱.
نادری نسب، پرویز (۱۳۸۹)، «چالش‌های روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان در منطقه»، فصلنامۀ سیاست، شمارۀ ۱۳.
نجات، سید علی(۱۳۹۳)، «راهبردهای جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در قبال بحران سوریه»، فصلنامۀ سیاست خارجی، شمارۀ ۱۱۱.
نیاکوئی، سید امیر و ستوده، علی‌اصغر (۱۳۹۴)، «ماهیت عربستان سعودی علیه انقلاب اسلامی ایران در منازعات سوریه و عراق»، پژوهشنامۀ انقلاب اسلامی،‌شمارۀ اوّل.
یاسر نور علی وند، «سیاست خاورمیآن‌های اگلیس؛ از استقلال تا وابستگی آمریکا»، اندیشکده راهبردی تبیین ۳۱/۲/۱۳۹۴. قابل دسترسی در  http://wwww.tabyincenter.ir.
یاسر نورعلی وند، «راهبرد پسابرگزیتی انگلیس و پیامدهای آن برای منطقه و ایران»، ایرنا؛ خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، ۶/۲/۱۳۹۶. قابل دسترسی در http://article.irna.ir.