منابع انرژی و حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای در دریای خزر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

دریای خزر به دلیل وجود منابع غنی نفت و گاز و وضعیت نوین ژئوپلیتیک در جایگاه مهم ترین منطقه ی اوراسیا قرار گرفته و در صدر مناطقی است که به شدت از چالش های ژئوپلیتیک تأثیر می پذیرد. در گذشته حضور قدرت‌های بزرگ در حوزه خزر به عنوان یک مسئله به حساب می آمد، اما بعد از فروپاشی شوروی اختلاف بر سر منابع دریا موجب تنش در روابط میان کشور های ساحلی و گسترش رقابت های امنیتی- راهبردی میان آنها شده است. بنابراین، موضوع تأمین امنیت انرژی، مسیرهای انتقال انرژی و تمایل دولت های کوچک حاشیه دریای خزر به حضور قدرت های فرامنطقه ای (آمریکا، چین و اتحادیه اروپا) به ویژه ایالات متحده آمریکا، به منظور مقابله با تهدیدات امنیتی، به عنوان عاملی برای مقابله با نفوذ روسیه و ایران، زمینه ساز رشد نظامی گری در منطقه خزر گردیده است. بنابراین، با توجه به این واقعیت این سؤال مطرح می شود که منابع انرژی چه تأثیری بر حضور نظامی قدرت های بزرگ در حوزه دریای خزر داشته است؟ فرضیه پژوهش حاضر این است که به دلیل نیازمندی و اهمیت منابع انرژی از دلایل اصلی حضور نظامی قدرت-های فرامنطقه ای و مداخله گرایی آنها در منطقه ی خزر ارزیابی می شود. در این پژوهش از روش تبیینی استفاده می شود و یافته های علمی پژوهش حاضر این است که برای آمریکا و متحدان استراتژیک آن علاوه بر منابع انرژی، انتقال مسیر حمل و نقل انرژی ورای قلمرو روسیه و ایران حائز اهمیت است. چین و روسیه گرچه در حوزه ی خزر هم شریک و هم رقیب هم محسوب می شوند اما منافع مشترک آنها موجب کاهش نفوذ آمریکا و متحدان استراتژیک آن شده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آجیلی، هادی و محمّدرضا بهادرخانی (1393)، «اقتصاد سیاسی خطوط لوله انرژی در آسیای مرکزی و قفقاز»، فصلنامه ی پژوهش­های راهبردی، سال 3، شماره ی 10، پاییز، صص 55-129.
  2. احمدیان، قدرت الله و طهمورث غلامی (1388)، «آسیای مرکزی و قفقاز، عرصه­ی تعارض منافع روسیه و غرب»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره ی 4، تابستان و پاییز، صص 20-1.
  3. اطاعت، جواد و حمیدرضا نصرتی (1388)، «ایران و خطوط انتقال انرژی حوزه ی خزر»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 2، شماره 3، صص 22-1.
  4. اطاعت، جواد، حمیدرضا نصرتی و اسماعیل ورزش (1390)، «عوامل مؤثّر در عدم تعیین خطوط مرزی دریایی کشورهای ساحلی دریای خزر»، فصلنامه ی راهبردی، سال 20، شماره 61.
  5. اعظمی، هادی، محسن سلطانی و معصومه محمّدی (1396)، «اهداف حضور قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در آذربایجان و تأثیر آن بر منافع ملّی ایران»، ماهنامه ی پژوهش ملل، شماره ی 17، دوره ی 2، اردیبهشت، صص 1-15.
  6. امامی میبدی، علی و بشیر اسماعیلی (1389)، «چین و منابع انرژی حوزه دریای خزر»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال اوّل، شماره ی 2، تابستان و پاییز، صص 28-15.
  7. بلیس، جان و و استیو اسمیت (1383)، جهانی شدن سیاست: روابط بین الملل در عصر نوین. ترجمه ی ابوالقاسم راه چمنی ودیگران. تهران: ابرار معاصر، جلد اوّل.
  8. تیشه­یار، ماندانا (1388)، «بررسی سیاست­های ناتو در منطقه­ی اوراسیا بر اساس نظریه­ی برساخته­گرایی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره ی 4، تابستان و پاییز، صص 62-43.
  9. جعفرزاده، امیر، عباس شاکری، فرشاد مؤمنی و قهرمان عبدلی (1393)، «تحلیل همکاری میان ایران و ترکمنستان در صادرات گاز به اروپا از طریق خط لوله ناباکو: چارچوب نظریه بازی همکارانه»، پژوهشنامه ی اقتصاد انرژی ایران، سال سوم، شماره ی 13، پاییز، صص 117-144.
  10. حسن­خانی، محمّد و داوود کریمی پور (1391)، «روسیه، دریای خزر و نظام بین­الملل: گذار استراتژیک»، فصلنامه ی آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ی 78، تابستان، صص 44-21.
  11. حسن­خانی، محمّد و علی­ بغیری (1388)، «رقابت قدرت­های بزرگ در آسیای مرکزی: بررسی تطبیقی نقش چین و اتّحادیه­ی اروپا»، فصلنامه ی آسیای مرکزی و قفقاز، شماره­ی 67، پاییز، صص 67-57.
  12. حمیدی نیا، حسین و روح الله صالحی دولت آباد (1394)، «انرژی عرصه «بازی بزرگ جدید» در آسیای مرکزی(مورد مطالعه روسیه، آمریکا و چین)»، فصلنامه ی آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ی 90، تابستان، صص 67-96.
  13. دیلمی معزّی، امیر (1387)، «آسیای مرکزی و قفقاز در سیاست جهانی: تعامل ژئواکونومی و ژئوپلیتیک» فصلنامه ی مطالعات سیاسی و اقتصادی، سال 23، شماره 8 - 257، صص 73 - 62.
  14. رفیع، حسین، دیان جانباز و آمنه شیرخانی (88-1387)، «آسیای مرکزی: منطقه ای پویا برای فعّالان امنیتی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره ی 3، زمستان و بهار، صص 76 –
  15. رمضانی، سیّد رحمت و علیرضا محرابی (1389)، «ژئوپلیتیک دریای خزر و واگرایی کشور­های ساحلی»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 72، صص 50-19.
  16. زرگر، افشین و سینا صیاد (1395)، «اهمّیت اوراسیای مرکزی در رقابت­های ژئوپلیتیکی بین قدرت­های بزرگ»، فصلنامه ی تخصّصی علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره ی سی و ششم، پاییز، صص 96-169.
  17. سازمند، بهاره و پیمان کاویانی فر (1396)، «گسترش و اتّصال زیرساخت های حمل ونقل و انرژی اتّحادیة اروپا به حوزة خزر و دریای سیاه: ابعاد، فرصت ها و تهدیدها»، فصلنامه ی مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 10ی، شماره ی1، صص 85-100.
  18. سلیمانی پورلک، فاطمه و مرتضی شجاع (1390)، «عوامل موثر در فرایند نظامی شدن دریاچه­ی خزر»، فصلنامه­ی راهبرد دفاعی، سال نهم، شماره 33، تابستان، صص 218-189.
  19. سلیمی، حسین (1384)، «دولت مجازی یا واقع گرایی تهاجمی: بررسی مقایسه­ای نظریه ریچارد روزکرانس و جان مرشایمر»، مجّله ی پژوهشی حقوق و سیاست، سال 7، شماره ی 17، پاییز و زمستان، صص 42-19.
  20. سلیمی، حسین و مریم نعمت آبادی (1387)، «ملاحظات امنیتی – سیاسی چین در آسیای مرکزی (2005 – 1991)»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال اوّل، شماره ی 2، تابستان و پاییز، صص 102-87.
  21. شاحیدر، عبدالکریم (1391)، حل اختلافات رژیم حقوقی دریای خزر. تهران: نشر دادگستر.
  22. شیخ­الاسلامی، محمّد­حسن، سیّد محمّد­حسین حسینی و صارم شیراوند (1394)، «تأثیر نظامی­کردن حوزه دریای خزر بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه ی آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ی 89، بهار، صص 58-125.
  23. ضیایی‌پرور، حمید (1382)، پادگان خزر، گزیده تحولات جهان. تهران: انتشارات مؤسّسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
  24. عسگرخانی، ابومحمّد، خرّم بقایی و علیرضا ثمودی پیله ورد (1389)، «بررسی روابط روسیه و اتحادیه اروپا و چشم انداز آن»، فصلنامه ی مطالعات اوراسیای مرکزی، سال سوم، شماره ی 7، پاییز و زمستان، صص 125-150.
  25. عطایی، فرهاد و محمّد حسین نظری (1391)، «سیاست انرژی اتّحادیه اروپا و تامین نفت و گاز از روسیه و حوزه دریای خزر»، فصلنامه ی سیاست، دوره ی 42، شماره ی 4، زمستان، صص 64-147.
  26. علیزاده، علی (1380)، «نگاه امنیتی به مباحث حوزه دریای خزر»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، پاییز، صص 194-175.
  27. قبادزاده، ناصر (1383)، دریای خزر رژیم حقوقی، مواضع کشورهای ساحلی و حضور آمریکا. تهران: فرهنگ گفتمانی.
  28. کامل، روح الله (1382)، «مقدّمه­ای بر رئالیسم تهاجمی»، گزارش های تحلیلی نظامی راهبردی، سال 4، شماره ی 38.
  29. کوزه­گر کالجی، ولی (1396)، «سند جدید اتحادیه اروپا برای آسیای مرکزی؛ ملاحظات و چالش­های پیش رو»، مؤسّسه ی مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس)، بازیابی شده از: http://www.iras.ir/fa/doc/note/3218/، (دسترسی 1396 1 اسفند).
  30. کولایی، الهه (1384)، بازی بزرگ جدید در آسیای مرکزی. تهران: انتشارات وزارت خارجه.
  31. کولایی، الهه (1386)، «جغرافیای سیاسی و اقتصادی کشور­های حاشیه ی دریای خزر؛ تعامل و همراهی با جامعه جهانی»، پیام دریا، شماره ی 162، مرداد و شهریور، صص 27-24.
  32. کولایی، الهه (1387)، «ژئوپلتیک انتقال نفت از قفقاز»، دوفصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال اوّل، شماره ی 1، زمستان و بهار، صص 70 –
  33. کولایی، الهه و گودرزی، مهناز (1392)، «در یای خزر: چالشها و چشم اندازها»، تهران: انتشارات میزان.
  34. مجتهدزاده، پیروز (1381)، «در خزر چه می گذرد و چه باید کرد؟»، فصلنامه ی مطالعات سیاسی و اقتصادی، شماره ی 6-185، بهمن و اسفند.
  35. مجتهدزاده، پیروز (1387)، «دیدگاه های غیر کارشناسی چالش منافع ملّی در دریای خزر»، بندر و دریا، شماره ی 15، خرداد و تیر، صص 5-70.
  36. محمّد اف، قاسم بیک (1397)، «نظامی گری در آسیای مرکزی، نظری تحلیلی بر روابط نظامی آمریکا با کشورهای ساحلی خزر»، ایران شرقی، مؤسّسه ی مطالعاتی آسیای مرکزی و افغانستان، قابل دسترسی در:http://easterniran.com/fa/doc/analysis/1347/.
  37. موسوی، سیّد محمّد، محمّدرضا بهادرخانی و سیّد محمّدرضا موسوی (1391)، تأثیر جایگاه خطوط لوله انرژی بر ژئوپلیتیک منطقه آسیای مرکزی و قفقاز، فصلنامه ی آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 80، زمستان، صص 147-169.
  38. مولایی، یوسف و دیان جانباز (1395)، «ژئوپلیتیک و موازنه قدرت در خزر»، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره ی 9، شماره 1، بهار و تابستان، صص 74-151.
  39. نیاکویی، سیّد امیر و فرامرز میرزازاده (1392)، «رقابت قدرت­ها، ژئوپلیتیک خزر و منافع ملی ایران»، فصلنامه ی پژوهش­های روابط بین ­الملل، دوره ی نخست، شماره ی نهم، زمستان، 37-111.
  40. یزدانی، عنایت الله، حسین آیینه وند و ابوالفضل باقری اژیه (1395)، «نقش آمریکا و روسیه در بحران های ژئوپلیتیکی گرجستان و اوکراین»، فصلنامه سیاست جهانی، دوره ی 5، شماره ی 4، صص 261-295.
  41. Aladin, Nicolai& Plontikov, Igor (2014), The Caspian Sea, Lake Basin Management Initiative.
  42. Al-Rodhan, Nayef R.F (2006), “Security in the Caspian Sea Region: Challenges and Opportunities in a Globalized World”, GCSP Policy Brief, No. 9, September 28, pp 1-4.
  43. Blank, Stephen (2006), Can East Asia Dare to Tie it's Energy Security to Russia and Kazakhstan ?, USA:US Army War College.
  44. Bosz, Anett (2017), “Harmonising Liberalism and Realism in the Theory of International Relation”, Economic Review, No.46, Spring, pp.199-219.
  45. Crandall, Maureen S. (2006), Energy, Economic and Politics in the Caspian (Dreams and Realities)",London : Praeger Security International.
  46. Donnelly, Jack (2000), Realism and International Relations, Cambridge: Cambridge University Press.
  47. EIA (2007), ”U.S and Contral Asian Rolse in Global Energy Markets: U.S-Turkmenistan Energy Rounatable”, Washington D.C.septembr.
  48. EIA (2013), “Caspian Sea Region: Over View of Oil and Natural Gas Statistics and Forcasts”, Available at: htt:www.eia.doe.gov. caccessea no: 18/9/2013).
  49. EIA (2014), Petroleum and Other Liquid, August 6, Available at: http://www.eia.gov/petroleum/, (Accessed on: 25/5/2016).
  50. Graver, John W. (2005), "China’s Influence in Central and South Asia: Is It Increasing?", In: Power Shift: China and Asia’s New Dynamics, Berkeley CA, University of California Press.
  51. Grison, Nathan R. (2013), “NATO’s Energy Security Policy Put to the Caspian Test”, Connections: The Quarterly Journal, Vol. 12 ( 2), p.p83-94.
  52. Jackson, Alexander (2009), "China and Central Asia" , Causasian Review of International Affairs ,No.33,19 May.
  53. Reshad, Eugene Chausovsky, Kamal Makili-Aliyev (2011), “The Caspian Bain: Geopolitical and the Future Balance of Power, (Baku: SAM Center for Strategic Studies).
  54. Kumar, Pankja (2009), “The Unrealized Dream of Caspian Oil”, International Politics, Vol.2, No.4, Summmer and Autumn, pp 1-18.
  55. Laruelle, Marlene and Sebastien Peyrouse (2009), “The Militarization of the Caspian Sea: “Great Games” and “Small Games” over the Caspian Fleets”, China Eurasia Forum Quarterly, Vol 7, No.2.
  56. Mihaka, Michael (2007), “Not of Game: Security Dynamics in Central Asia”, Central Asia –Caucasus Institute & Silk Road Studies.
  57. Pabst, Adrian (2009), ”Central Eurasia in the Emerging Global Balance of Power”, American Foreign Policy Interest, No. 31, PP.166-76.
  58. Papava, Valadimir (2009), “The End of the Frozen Cold War?”, Caucasus Review of International Affairs, Vol.3,No.1.
  59. Parkhomechik, Lidiya et al. (2015-16), “Energy Relation between China and the Caspian Littoral”, Weekly E-Bulletin; Eurasian Research Institute, December 29-January 4, pp.1-2.
  60. Parkhomechik, Lidiya et al. (2016-17), “Trans-Caspian Piplines Routes: Problems and Prospects”, Weekly Analysis, Eurasian Research Institute, December 27-January 2, No.96, pp.1-4.
  61. Rummer, Boris (2000), Central Asia and the New Global Economy, new York: M.E SHARPE.
  62. Sander, Aaro G. (2006), “US-Russian Energy Security in the Caucasus: The Prospect for Conflict in the National Interest”, At: www.sras.org (assessed on: 18 Apr. 2016).
  63. Sternberg, Troy and et al. (2017), “Central Asian ‘Characteristic’ on China’s New Silk Road: The Role of Landscape and the Politics of Infrastructure”, Land MDPI, August 23, pp.2-16.
  64. Tazhin, Marat (2008), "The Geopolitical Role Of the Main Global Players in Central Asia": , American Foregn Policy Interest, Vol. 30 , Issue. 2 , March . April.
  65. The European Commission (2015), Available at: https://goo.gl/dBZbhC, (Accessed on: 5/5/2015)
  66. Thomas, Timothy L. & John Shull (1999-2000), "Russian National Interest and the Caspian Sea", Perceptions; Journal of International Affairs, Vol.4, No.4, December-February.
  67. Waltz, Kenneth (2014), Realist Thought and Neorealist Theory. In Colin Elman and Michael A. Jensen (Ed.), Realism Reader: 124–128. New York: Routledge.
  68. Wishnik, Elizabeth (2009), "Russia, china and the united state in central asia", http://www.StrategicStudiesInstitute.army.mil,
  69. Zeynep, Ozden (2005), "American Politics Toward Caspian Sea and Baku-Tiblisi-Jiyhan", Perception, Spring, pp 1-5.
سیاست و روابط بین الملل
دوره 2، شماره 3
بهار و تابستان
فروردین 1397
صفحه 24-47

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار