نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت

2 پژوهشگر و کارشناسی ارشد روابط بین الملل، دانشگاه گیلان

چکیده

فرهنگ و نقش آن در حوزه ی دیپلماسی و سیاست خارجی ،به ویژه با ظهور نظریات سازه-انگاری و انتقادی در روابط بین الملل از اهمّیت به سزایی برخوردار شده است. در سیاست خارجی ایران نیز به ویژه در موضوع هسته ای، نقش فرهنگ شیعی-عاشورایی پررنگ است؛ به طوری که، گفتمان این فرهنگ با تأکید بر حق گرایی، نفی سازش و ذلت، ایستادگی در برابر زور و ... به وضوح بر مطالبات و استراتژی ایران تأثیرگذار بوده است. مقاله ی حاضر با روش تحلیلی و استفاده از نظریه ی سازه انگاری درصدد پاسخگویی به این سؤال اصلی است که فرهنگ شیعی و نماد عاشورا چه تأثیری بر مواضع مقامات ایران در موضوع هسته ای طیّ سال های 1392-1384 در برابر غرب داشت؟ فرضیه ی مقاله بدین شرح است که تأثیر فرهنگ شیعی و نماد عاشورا بر مواضع مقامات ایران به صورت ایستادگی در برابر غرب، اثبات حقّانیت ایران، نفی سازش و سلطه پذیری در برابر آمریکا، نمایان بوده است. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه ای درصدد مطالعه ی این موضوع است. نتیجه ی مهم ّمقاله بدین شرح است که فرهنگ شیعی و نماد عاشورا مواضع مقامات ایران در برابر غرب در موضوع هسته ای را به سمت مفاهیم عمیق هویتی چون: عدالت محوری، شهادت طلبی، ظلم ستیزی، حق گرایی، استکبار ستیزی و نفی سازش سوق داد که با ارائه ی تصویری ذهنی به فرسایشی شدن مذاکرات و عمیق ترشدن بی اعتمادی به غرب منجر شد.

کلیدواژه‌ها

1. آدمی، علی، احسان موحّدیان و رضا نیکنام (1392)، «تحلیل محتوای کیفی و کمی مواضع ضد غربی مقام معظم رهبری قبل و بعد از تحریم بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه ی پژوهش های راهبردی سیاست، سال دوم، شماره ی 5، تابستان. 2. ازغندی، علیرضا (1391)، چارچوب ها و جهت گیری های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، چاپ دوم، تهران: نشر قومس. 3. امام خمینی، روح الهس (1372)، صحیفه ی نور، تهران: مؤسّسه ی نشر آثار امام خمینی. 4. جعفری پناه، مهدی و منصور امیراحمدی (1391)، «مؤلّفه های قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران با رویکرد اسلامی»، معرفت سیاسی، سال چهارم، شماره ی دوم، پاییز و زمستان. 5. حاتمی راد، منصور (1386)، «راهبردهای هسته ای از دیدگاه مقام معظم رهبری»، فصلنامه ی پیام، شماره ی 87. 6. دهشیری، محمدرضا (1389)، «تأثیرات فرهنگی انقلاب اسلامی بر روابط بین الملل»، مجلّه ی اندیشه ی انقلاب اسلامی، شماره ی 7 و 8. 7. دهقانی فیروزآبادی، سیّدجلال (1389)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، چاپ سوم، تهران: انتشارات سمت. 8. دهقانی‌فیروزآبادی، سیّدجلال (1388)، «گفتمان عدالت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، معرفت سیاسی، سال اوّل، شماره ی اوّل، بهار و تابستان. 9. روحانی، حسن (1391)، امنیت ملی و دیپلماسی هسته ای، چاپ چهارم، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک. 10. رنجبر، مقصود (1382 الف)، منافع ملی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر زیتون. 11. رنجبر، مقصود، (1382 ب)، «گفتمان عاشورایی و انقلاب اسلامی»، مجلّه ی پگاه حوزه، شماره ی 92. 12. سریع‌القلم، محمود (1385)، عقلانیت و توسعه یافتگی، تهران: نشر سفیر. 13. سلطانی نژاد، احمد و مهدی شاپوری (1392)، «ایران و آمریکا: چرخه منفی برسازی و استمرار مناقشه هسته ای»، فصلنامه روابط خارجی، سال پنجم، شماره ی اوّل، بهار. 14. سیف زاده، حسین (1384)، «آسیب شناسی سیاست خارجی و چارچوبی برای ساماندهی طرز تلقی ها»، مجله ی حقوق و علوم سیاسی، شماره ی 69. 15. عبداله  خانی، علی (1383)، نظریه ای بر امنیت، مقدمه ای بر طرح ریزی دکترین امنیت ملی، چاپ سوم، تهران: مؤسّسه ی فرهنگی مطالعات ابرار معاصر. 16. عمیدزنجانی، عبّاسعلی (1374)، گزیده انقلاب اسلامی و ریشه های آن، چاپ چهارم، تهران: نشر کتاب سیاسی. 17. عیوضی، محمّدرحیم (1387)، «تحلیلی بر سیاست خارجی محمود احمدی نژاد»، راهبرد یاس، شماره ی چهاردهم، تابستان. 18. فلّاحی، سارا (1386)، «بررسی مقایسه ای دیپلماسی هسته ای دوران ریاست جمهوری محمّد خاتمی و محمود احمدی نژاد (تا پایان قطعنامه ی 1747 شورای امنیت)»، پژوهشنامه ی علوم سیاسی، شماره ی 6، بهار. 19. قرآن کریم 20. قادری، حاتم (1387)، اندیشه های سیاسی در اسلام و ایران، چاپ نهم، تهران: انتشارات سمت. 21. قوام، سیّدعبدالعلی (1384)، روابط بین الملل: نظریه ها و رویکردها، تهران: انتشارات سمت. 22. گل محمّدی، احمد (1386)، «درآمدی بر تبیین فرهنگی سیاست (نگاهی به رهیافت فرهنگ سیاسی در علم سیاست)»، پژوهشنامه ی علوم سیاسی، شماره ی 6، بهار. 23. متّقی، ابراهیم و حجّت کاظمی (1386)، «سازه انگاری، هویت، زبان و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه ی سیاست، دوره ی 37، شماره ی 4، زمستان. 24. مشیرزاده، حمیرا (1391)، تحوّل در نظریه های روابط بین الملل، چاپ هفتم، تهران: انتشارات سمت. 25. مشیرزاده، حمیرا و حیدرعلی مسعودی (1388)، «هویت و حوزه های مفهومی روابط بین-الملل»، فصلنامه سیاست، دوره ی 39، شماره ی 4، زمستان. 26. موسوی مقدّم، علیرضا و مهدی جاودانی مقدّم (1387)، «نقش فرهنگ ملی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، دانش سیاسی، سال چهارم، شماره ی دوم، پاییز و زمستان. 27. نهج البلاغه 28. نقیب زاده، احمد (1378)، «تأثیر فرهنگ ملی بر سیاست خارجی: مورد جمهوری اسلامی ایران»، مجله سیاست خارجی، سال سیزدهم، شماره ی 3، پاییز. 29. نقیب زاده، احمد (1388)، درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی، چاپ هفتم، تهران: انشارات سمت. 30. ونت، الکساندر (1384)، نظریه اجتماعی سیاست بین الملل، ترجمه ی حمیرا مشیرزاده، چاپ اوّل، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.  1. Adler, Emanuel (1997), “seizing the Middle Ground: Constructivism in World Politics”, European Journal of International Relations, vol.3. 2. Haji-Yousefi, Amir Mohammad (2010), “Iran's foreign policy during Ahmadinejad: from confrontation to accommodation”, conference of the Canadian Political science association, Concordian University, Montreal, Canada. 3. Kylie, Baxter and Shahram Akbarzadeh (2008), US Foreign Policy in the Middle East: The Roots of Anti Americanism, New York: Rutledge. 4. Lapid, Yousef and Friedrich Kratochwill (1996), the Return of Culture and Identity in IR Theory, Roulder, Colo: Lynne Rienner. 5. Rittbergger, Volker (2002), “Approaches to the study of Foreign Policy Derived from International Relations theories”, Annual Meeting of the International Studies Association, New Orleans.