واکاوی جنگ روسیه و اوکراین برپایه الگوی تعینات ساختاری نظام بین الملل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه لرستان - دانشکده ادبیات- گروه علوم سیاسی و حقوق

10.22080/jpir.2025.29347.1433

چکیده

علل و آثار اقدام نظامی روسیه علیه اوکراین از دغدغه‌های مهم محافل علمی در سالهای اخیر بوده است. تاثیرات جنگ اوکراین بر آینده نظام بین‌الملل موضوع آثار متعددی بوده است اما نقش این نظام بر وقوع این جنگ کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. پرسش اصلی مقاله این است که الگوی تعینات نظام بین‌الملل چگونه در وقوع جنگ روسیه-اوکراین موثر بوده است. با تکیه بر چارچوب نظری رئالیسم تهاجمی-ساختاری و سطح تحلیل کلان، این فرضیه طرح شده که جنگ علیه اوکراین ناشی از الگوی تعینات ساختاری نظام بین‌الملل بر تعاملات اوکراین و روسیه بوده است. واکاوی تاریخی تحولات مربوط به رابطه مسکو-کی‌یف از زمان استقلال اوکراین تا آغاز جنگ، با استفاده از روش تاریخی-تحلیلی، نشان می‌دهد که نظام بین‌الملل از طریق تعینات ساختاری، منجر به بحران فزاینده در روابط دو کشور شده است. الگوی تعینات ساختاری نظام بین‌الملل با فشارهایی چون خلع سلاح هسته‌ای اوکراین(معاهده بوداپست)، انقلاب نارنجی، انقلاب یورومیدان، تقابل اتحادیه اروپا و اتحادیه کشورهای مشترک المنافع و همچنین طرح عضویت اوکراین در ناتو، منجر به شکاف فزاینده بین غرب‌گرایان و روس‌گرایان در اوکراین، تهییج مسکو در اقدام به رفتار تهاجمی، قراردادن دو کشور در برابر هم و نهایتاً سوق دادن مسکو به جنگ تمام عیار علیه اوکراین شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیمی، شهروز و ببری، نیکنام(1395) «روسیه و ناتو: از شراکت استراتژیک تا رقابت استراتژیک». فصلنامه علمی مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 22(96), 1-24.
آذین، صدیقه و جلایی، محمد (1403) «راهبرد اوراسیاگرایی روسیه در قبال جنگ اوکراین؛ با نگاهی به چین». مطالعات راهبردی سیاست بین­الملل. 7(13).
doi: 10.22080/jpir.2024.26019.1349
آیزاک، استیون(1374) راهنمای جامع تحقیق و ارزیابی، ترجمه مرضیه کریم‌نیا. مشهد: آستان قدس رضوی، مؤسسه.
آقایی، داود و اعتصامی، سهیل (۱۴۰۱)، «بحران اوکراین و آثار و پیامدهای آن برای طرف­های این بحران»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دورۀ ۱۵، شمارۀ ۲: ۲۲-۱.
امیراحمدیان، بهرام (1388) «بررسی علل و پیامدهای حضور ایالات متحده در قفقاز. فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک» 5(15), 66-97.
الهی، علی، رازانی، احسان و پیاده‌کوهسار، ابوالقاسم (1403) «پیامدهای تهاجم روسیه به اوکراین بر نظام بین‌الملل در افق ۲۰۳۰ با تاکید بر منافع ملی ایران». فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای) 14(55)، 236-251.
doi: 10.22034/jgeoq.2024.293190.3177
ایزدی، رضا (1384)، «بازدارندگی در حوزۀ سلاح‌های اتمی»، فصل­نامۀ پژوهشی آموزشی علوم و فنون نظامی، سال دوم، شمارۀ 4: 79-6.
اسفندیاری، مهدی و حسنوند، مظفر و ایمان‌دار، زیبا (۱۳۹۶)، «بازدارندگی نوین در نظم و ساختار نوین نظام بین­الملل (داده‌های نظری و یافته‌های تجربی)»، فصل­نامۀ علوم و فنون نظامی، سال ۱۲، شمارۀ 38: 32-5.
دوئرتی، جیمز؛ فالتزگراف، رابرت (1388)، نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل، ترجمۀ وحید بزرگی و علیرضا طیب، تهران: نشر قومس.
پورفرد، مسعود و توفیقیان، سیدابوالحسن (۱۳۹۴)، «انقلاب‌های ساختگی توسط غرب (مطالعۀ موردی سه کشور گرجستان، اوکراین و قرقیزستان)»، فصل­نامۀ علمی پژوهشی سیاست متعالیه، شمارۀ 3: ۱۳۹-۱۲۱.
ترابی، قاسم و صارمی، محمدرضا (۱۳۹۵)، «تبیین سیاست خارجی روسیه در قبال بحران اوکراین از منظر رئالیسم کلاسیک»، فصل­نامۀ سیاست­پژوهی، دورۀ ۳، شمارۀ ۵: ۷۰-۵۳.
ثمودی، علیرضا و محمدی، محمدرضا (1403) «مواضع دولت‌های اروپایی در قبال بحران اوکراین: توافق‌ها و اختلاف‌ها»، فصل­نامۀ مطالعات بین المللی، 21(3): 94-75.
صادقی، میعاد، کشیشیان سیرکی، گارینه و قائد، محمد رضا(1402) «گسترش ناتو به شرق: همکاری های نظامی و امنیتی اعضای ناتو با همسایگان چین و روسیه (2023-2013)»، پژوهش های روابط بین الملل, 13(4), 143-173.
doi:10.22034/irr.2024.444222.2510
دلاور، علی(1390) مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، ناشر جوانه رشد.
 دهقانی فیروز آبادی، سیدجلال و مرادی، منوچهر (۱۳۹۵)، «تهدید غرب، برداشت روسیه و بحران اوکراین»، فصل­نامۀ روابط خارجی، سال هشتم، شمارۀ ۲: ۵۵-۲۵.
دهشیار، حسین (۱۳۹۳)، «گسل‌های داخلی، تنیدگی‌های تاریخی، منطق ژئوپلیتیک قدرت و رویارویی برای شبه­­جزیرۀ کریمه»، فصل­نامۀ پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال۳، شمارۀ ۹، شمارۀ پیاپی۳۹: ۲۰۱-۱۸۰.
سلیمی، حسین (1384) «دولت مجازی یا واقع‌گرایی تهاجمی؛ بررسی مقایسه‌ای نظریۀ ریچارد روزکرنس و جان میرشایمر»، مجلۀ پژوهش حقوق و سیاست، پاییز و زمستان 1384، شمارۀ 17: 42-19.
خلیلی شورینی، سیاوش (1375) روشهای تحقیق در علوم انسانی، تهران: موسسه چاپ و انتشارات یادواره کتاب
مشیرزداه، حمیرا (1386) تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، تهران، سمت.
موسوی شفایی، سید مسعود و نقدی، فرزانه(1394) «قدرت‌های منطقه‌ای و نظم جهانی پس از جنگ سرد»، فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک 11(40)، 148-176.
رستمی، محمدرضا (۱۳۹۳)، «بحران اوکراین، زمینه‌های منطقه‌ای و پیامدهای فرامنطقه‌ای». فصل­نامۀ آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ ۸۵، بهار۱۳۹۳: ۶۵-۳۶.
ربیعی، محمد رضا(1389) «تاثیر ابتکار مشارکت شرقی بر روابط اتحادیه اروپا و روسیه» مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز شماره 69 ، ‎25 -50.
زیباکلام، صادق، افشاری، داود، جراحی دریان، مهدی و میکائیلی، مهدی (۱۳۹۴)، «تبیین سقوط دولت یاناکویچ در اوکراین (2014)»، فصل­نامۀ علمی پژوهشی سیاست جهانی، دورۀ ۴، شمارۀ ۲: ۳۲-۷.
سمیعی اصفهانی، علیرضا و فرحمند، سارا (۱۴۰۱)، «تبیین چرایی و چگونگی شکل‌گیری جنگ روسیه و اوکراین بر پایۀ نظریه (موازنه تهدید)»، فصل­نامۀ پژوهش‌های روابط بین الملل، دورۀ ۱۲، شمارۀ پیاپی۴۶: ۱۲۸-۱۰۱.
شاپوری، مهدی(1403) جنگ اوکراین و نظام بین‌الملل؛ بازگشت جنگ به رقابت قدرت‌های بزرگ و آیندۀ نظم جهانی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
کرم‌زادی، مسلم و خوانساری فرد، فهیمه (1393)، «بررسی روابط اوکراین و روسیه (ریشه­یابی زمینه‌های بحران2014)»، فصل­نامۀ آسیای مرکزی و قففاز، شمارۀ 86: 159-136.
کریمی پور، داود (1402). «رهیافت ژئواکونومیک در تحلیل روابط خارجی؛ مطالعه روابط روسیه با کشورهای اروپای غربی (آلمان، فرانسه، ایتالیا، بریتانیا)» . فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک، 19(1)، 207-244.
مصلی‌نژاد، عباس (1392) «بحران اوکراین و تشدید رقابت‌های منطقه‌ای»، فصل­نامۀ پژوهشی سیاست جهانی، دورۀ 2، شمارۀ 4: 33-7.
معراجی، ابراهیم(1401) «گسترش ناتو به سوی شرق: پیامدها و چشم انداز آن»، مطالعات منافع ملی، شماره 27، ‎20-50 . مرادی، آمنه(1402) «نقش سیاست همسایگی اتحادیه اروپا در بحران اوکراین محورهای موضوعی : اتحادیه اروپا» نشریه علوم سیاسی. شماره 43. 65-82.
میرترابی، سعید و حسن‌پور، طاهره (1402) «تاثیر خیزش چین بر مناسبات تجاری آن با ایالات متحده آمریکا (2021_2008)». مطالعات راهبردی آمریکا، 3(1)، 93-114.
doi: 10.27834743/ASS.2212.1130.4
میرشایمر، جان (1396) تراژدی سیاست قدرت‌های بزرگ، مترجم غلامعلی چگنی‌زاد، تهران. نشر اداره نشر وزارت امور خارجه.
مولایی، عبدالله (1386) «جایگاه اروپای جدید در سیاست جهانی و تأثیر آن بر روسیه، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز 1386، شماره 60: 7-34.
نیاکوئی، امیر و شجاعی، امیررهام(1402) «واکاوی ابعاد جنگ روسیه و اوکراین از منظر واقع‌گرایی تهاجمی». پژوهش‌های روابط بین الملل، 13(3)، 65-92.
doi: 10.22034/irr.2024.408182.2417
کوزه گر کالجی، ولی(1386) «ناتو پس از جنگ سرد: چالش ها و اهداف پیش رو» ، نشریه گزارش، سال هفدهم شماره 91.
وثوقی، سعید و خیری، مصطفی (1395)، «اوکراین: عرصۀ تقابل غرب و روسیه»، فصل­نامۀ آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 94: 158-134.
 یاری، احسان (1399)، «پوتین و الحاق کریمه به روسیه: واکاوی ژئوپلیتیکی از اقدام روسیه در الحاق شبه­جزیرۀ کریمه»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 52، شمارۀ 2: 499-477.
یاری احمد و محمد ترابی (۱۴۰۳) «تبیین سیاست خارجی روسیه در حمله به اوکراین از منظر رئالیسم تدافعی»، پژوهش ملل، شمارۀ 103: 35-7.
 
Aljazeera (24 feb 2022),"No other option’: Excerpts of Putin’s speech declaring war",
BBC News (5 March 2020),”Ukraine profile – Timeline”,
CBS NEWS, (23 March 2022) "Russia's war in Ukraine: How it came to this", Accessible:
Constant Méheut, (November 21, 2023) “Ukraine Remembers Popular Uprising That Foreshadowed War,” New York Times, Available at:  https://www.nytimes.com/2023/11/21/world/europe/ukraine-maidanrevolution-anniversary.html.
David Axe, (January 17, 2024) “Ukraine’s FrankenSAMs Are Soviet Launchers Firing American Missiles. They Just Scored Their First Kill”,
Danesh Nia, F., &, Marabi, M. (2015). Structural Contradictions of the US and Russia in Ukraine, Central Iranian Eurasian Studies Quarterly, 9(2), 231-248. (in Persian).
Huth،paul k، (1999)، "Deterrence And International Conflict: Empirical Findings And Theoretical Debates", Annual Review of Political Science , Vol. 2: Pp. 25-48
Götza, Elias and Per Ekman (2024) “Russia’s War Against Ukraine: Context, Causes, and Consequences”, Problems of Post-Communism, Volume 71, 193-205.
Kissinger, Henry (2014), “To Settle the Ukraine Crisis, Start at the End”, The Washington Post. Available at:
Kirshner, Jonathan(2010) “the tragedy of offensive realism: classical realism and the rise of china”, European journal of international relations. Volume 18, Issue 1. Availabla at:
Khapaeva, Dina, (2024) Putin’s Dark Ages: Political Neomedievalism and Re-Stalinization in Russia, London: Taylor & Francis.
Kaplan, R. (2014). Crimea: The Revenge of Geography, March 13, available at: http://www.realclearworld.com/articles/2014crimea-the-revenge-ofgeography .html.
Mearsheimer, Johan (2001) The Tragedy of Great power politics, New York: Norton.
Mearsheimer. J. John (2014), “Why the Ukraine Crisis is the West’s Fault: The Liberal Delusions That Provoked Putin”, Foreign Affairs, Vol. 93, No. 5 Pp. 77-84.
MacMahon,Robert (2014), “Ukraine in Crisis”, Council on Foreign Relations, Available at: http://www.cfr.org/ukraine/ukraine-crisis/p32540 , Accessed on 2015/1/3.
Nobuyasu, Abe (2022 July) ,"Whither Nuclear Arms Control and Disarmament After Ukraine? A Japanese Perspective":،accessible:
Safari, A., & Vosoughi, S. (2016). Geopolitics of Ukraine and Its Role in the Competition of Russia and the United States, International Journal of Political Research, 3(26), Spring. (in Persian)
Solomon, Lartey (2024) The Influence of the Ukraine Conflict on International Relations and Implications for Global Security, Reseaerchgate.
Mahnken, Thomas G. and Joshua Baker (2024), ’Fallacies of Strategic Thinking in the Ukraine War’, in Hal, War in Ukraine: Conflict, Strategy, and the Return of a Fractured World , Baltimore: Johns Hopkins University Press, 187–202.
Radnitz, Scott, (4 Aug. 2023), ‘Conspiracy Theories and Russia’s Invasion of Ukraine’, Russian Analytical Digest No. 299 doi:10.3929/ethz-b-000625073
Smith, K. E. (2005)“The outsiders: the European neighbourhood policy”, International Affairs, 81(4): 757-773.
Sweijs, Tim and Michaels, Jeffrey (2024), Beyond Ukraine: Debating the Future of War. (London: C. Hurst & Co.
Tolz, Vera and Stephen Hutchings, (2023), ’Truth with a Z: Disinformation, War in Ukraine, and Russia’s Contradictory Discourse of Imperial Identity’, Post-Soviet Affairs. 39/5  347–65.
       doi:10.1080/1060586X.2023.2202581.