تبیین علل عدم نهادینگی جنبش‌های محیط زیستی در ایران بر مبنای نظریۀ فرصت سیاسی سیدنی تارو و مک آدام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

فارغ التحصیل دکتری علوم سیاسی از دانشگاه رازی کرمانشاه

10.22080/jpir.2025.28498.1419

چکیده

: جنبش های محیط زیستی، امروزه به بخش جدایی ناپذیر، ساختار حاکمیت در کشورهای توسعه یافته تبدیل شده اند. اما در ایران، با وجود گستردگی بحران های محیط زیستی، هنوز جنبش های محیط زیستی گسترده ای برای تبدیل آنها به دغدغه ایی برای سیاستمداران شکل نگرفته است. هدف مقاله حاضر، تبین علل عدم نهادینگی جنبش های محیط زیستی در ایران است. سوال اصلی این است " عوامل عدم تکامل جنبش های محیط زیستی در ایران چیست؟"
روش: برای این منظور، از روش کیفی ( اسنادی) و با تحلیل اسناد و محتوای تولید شده در این زمینه تحقیق انجام شده است.
یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد، اتحاد نخبگان در سرکوب جنبش های اجتماعی به ویژه محیط زیستی ، وجود موانع سیاسی و ایدئولوژیک در فضای سیاسی برای ورود آنها به بدنه نظام سیاسی به عنوان احزاب سیاسی یا گروه های فشار، ثبات و اتحاد دورنی ارکان حکومت، هوشیاری هیاَت حاکمه و سیاست مداران نزدیک به حاکمیت در مورد ماهیت چالشی جنبش های اجتماعی برای آنها و عدم دسترسی به متحدین سیاسی نافذ، راه هر گونه دسترسی به فرصت سیاسی را برای جنبش های محیط زیستی سد نموده و آنها را از روند تکاملی ناکام گذاشته است.
نتیجه گیری: نظریه فرصت های سیاسی، عدم نهادینگی و تکامل جنبش های اجتماعی در ایران به ویژه جنبش های محیط زیستی را با دقت بالایی توضیح می دهد،

کلیدواژه‌ها


امین منصور، جواد (1400)، توسعۀ پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی ایران، تهران: ادارۀ نشر امور وزرات خارجه.
بلیس، جان و اسمیت، استیو، (1387). جهانی­شدن سیاست: روابط بین­الملل در عصر نوین. ترجمۀ ابوالقاسم راه چمنی و دیگران، تهران: مؤسسۀ انتشارات فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین­المللی ابرار معاصر.
تقی زاده انصاری، مصطفی (1401)، حقوق محیط زیست در ایران، تهران: انتشارات سمت.
جلالی، رضا و غلامی، مهدی، (1389)، انسجام فکری نخبگان سیاسی درون حاکمیت و شکل­گیری ثبات در نظام سیاسی، فصل­نامۀ علمی- پژوهشی علوم سیاسی و روابط بین­الملل، دورۀ 3، شمارۀ 12: 228-199.
دامغانی، مریم، عبدلی، غلامرضا و بهمن پور، هومن (1396)، بازشناسی دیدگاه کارشناسان و فعالان محیط زیست نسبت به جایگاه حقوقی و نقش سازمان مردم­نهاد NGO)های محیط زیستی در کشور، دوماه­نامۀ پژوهش در هنر و علوم انسانی. سال دوم، شمارۀ 4 (پیاپی): 22-9.
دلاپورتا، دوناتلا و ماریودیانی (1383)، مقدمه‌ای بر بحران‌های امنیتی، ترجمۀ محمد تقی دلفروز، تهران: کویر.
روشن چشم، حامد، اصلانی، مسعود و افراسیابی، هادی (1397)، فرصت‌های سیاسی و تأثیر آن در وقوع بحران‌های امنیتی بر پایۀ نظریۀ سیاسی ساختار فرصت سیاسی مک آدام. فصل­نامۀ راهبرد سیاسی، سال دوم، ش 6: 28-1.
رضوانی فر، محمد مهدی (1398)، مقدمه‌ای بر سیاست­گذاری محیط زیستی در نظام حقوقی ایران، تهران: نشر مجد.
سیمبر، رضا و ملکی، آزیتا (1398)، حکمرانی ملی و بین­المللی محیط زیست: رویکردها، تعارض و راهکارها، فصل­نامۀ پژوهش‌های روابط بین­الملل، دورۀ 9، شمارۀ 4، شمارۀ پیاپی 34: 46-7.
سیمبر، رضا، خادمی شاه مختار، ماهرخ و آشوری، سعید، (1392)، نقش سازمان‌های غیر دولتی در حمایت از محیط زیست، اولین همایش ملی برنامه­ریزی حفاظت، حمایت از محیط زیست پایدار، همدان: دانشکدۀ شهید مفتح.
شفیعی سیف آبادی، محسن و دولت آبادی علی باقری (1400)، تبیین علل ناکامی داعش در عراق بر مبنای نظریۀ فرصت سیاسی سیدنی تارو و مک آدام، مطالعات جهان اسلام، دورۀ 10، شمارۀ 2، 167-133.
صالحی، صالح، فیروزجائیان، علی اصغر، غلامرضا زاده، فاطمه، (1393)، تحلیل گفتمان محیط زیستی ج.ا.ا فصل­نامۀ برنامه­ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، شمارۀ 21: 110-71.
صادقی فسایی، سهیلا و عرفان منش، ایمان (1394)، مبانی روش­شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی، مطالعۀ موردی؛ تأثیرات مدرن­شدن بر خانوادۀ ایرانی، راهبرد فرهنگ، سال 8، شمارۀ 29: 91-61.
غازی، ایران و ملایی، اعظم (1395)، ناپایداری زیست­محیطی در خاورمیانه و چالش‌های سیاست­گذاری مدیریتی و فرهنگی: مطالعۀ مقایسه‌ای ایران، ترکیه و عربستان، فصل­نامۀ تخصصی علوم سیاسی، دورۀ 12، شمارۀ 37: 144-121.
فراهانی فرد، سعید (1388)، اصلاح الگوی مصرف و محیط زیست، فصل­نامۀ علمی- پژوهشی اقتصاد اسلامی دورۀ 9، شمارۀ 34: 123-97.
گل محمد زاده، محمد علی، اسمعیل زاده، علیرضا و احدی، پرویز، (1399)، زمینه‌های اجتماعی تأثیرگذار بر شکل­گیری جنبش‌های اجتماعی محیط زیست­گرایی در ایران، فصل­نامۀ تخصصی علوم سیاسی، سال 16، ش 52: 44-25.
کاظم­پور، لقمان و ابوالفتحی، محمد (1403)، واکاوی تأثیر فرهنگ سیاسی بر عدم تکامل جنبش محیط زیستی در ایران، مجلۀ جامعه و محیط زیست. شمارۀ اول: 115-91.
کاظم­پور، لقمان، ابوالفتحی، محمد و اخوان کاظمی، مسعود (1401)، موانع شکل­گیری جنبش‌های محیط زیستی در ایران، پایان­نامه: دانشگاه رازی، دانشکدۀ علوم اجتماعی.
لسانی، سید بهزاد، مشهدی، علی، حیبی نژاد، سید احمد  و حبیبی مجنده، محمد (1399)، راهکارهای حفاظت از محیط زیست در فعالیت‌های اقتصادی در ایران،  فصلنامه مطالعات حقوق عموم، دوره 50، شماره 3: 899-920
مهدوی، محمود و علی نژاد، آذر (1395)، دمکراسی محیط زیستی؛ رویکردهای مشارکتی در پاسخ به آسیب‌های محیط زیستی؛ مطالعات حقوق کیفری و جرم­شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 1: 110-93.
مرکز پژوهش‌های مجلس (1400)، پیشنهادهای سیاستی و اجرایی به دولت سیزدهم در زمینۀ محیط زیست، دفتر مطالعات زیربنایی.
همایونی مقدم، فاطمه، امیر مظاهری، امیر مسعود، نصر اللهی کاسمانی، اکبر و رسولی، محمدرضا (1400)، افزایش آگاهی محیط زیستی مخاطبان از طریق رسانه با تأکید بر تلویزیون، مطالعۀ موردی شهروندان تهرانی. فصل­نامۀ مطالعات میان­رشته‌ای، ارتباطات و رسانه، دورۀ 6، ش2، پیاپی 20: 36-5.
مصلح، پگاه (1400)، مسألۀ محیط زیست؛ اولویتی در ساحت نظریه­پردازی سیاسی، فصل­نامۀ علمی رهیافت‌های سیاسی و بین­المللی، دورۀ 13، ش 1 (پیاپی 67): 40-13.
 
Afrasiabi, K. L. (2003) “The environmental movement in Iran: Perspectives from below and above,” The Middle East Journal, 57(3): 432–448.
Abhyuday (2022), ENVIRONMENTALISM,
Bengtsson, BO, (2015). Ethnic Organization, Integration, and Political Opportunity Structures- Some Theoretical Considerations. 40-65.
Baldez L (2003) Women’s movements and democratic transition in Chile, Brazil, East Germany, and Poland. Comparative Politics 35(3): 253–272.
Christiansen J (2022) Social Movement and Collective Behavior: Four Stages of Social Movements. Ipswich, MA: EBSCO Publishing.
Desai M (1996) Informal organizations as agents of change: notes from the contemporary women’s movement in India. Mobilization: An International Journal 1(2): 59–17.
Doherty, B., and Doyle, T. (2018). Beyond borders: Transnational politics, social movements and modern environmentalisms, Environmental Politics, 15(5): 697-712
Edwards B and Marullo S (1995) Organizational mortality in a declining social movement: the demise of peace movement organizations in the end of the cold war era. American Sociological Review 60: 908– 927
Fadaee, S. (2012) “Environmental movements in Iran: Application of the New Social Movement theory in the non-European context,” Social Change, 41(1): 79–96.
Fadaei, ,S, (2012), Social Movements in Iran:  Environmentalism and Civil Society, Publisher: Routledge.
Foltz, R. C. (2004) “Environmental initiatives in contemporary Iran,” Central Asian Survey, 20(2), 155–165.
Green Front of Iran (GFI) (2012) Green Front of Iran (GFI). Available at: http://www.greenfront.org/E_index.asp     
Hashemi, F, Sadighi, H, Chizari , M  & Abbasi, E (2022), The relationship between ENGOs and Government in Iran. Contents lists available at ScienceDirec..
Johnson EW (2010) Social movement size, organizational diversity, and the making of federal law. Social Forces 86(3): 967–993.
Kaboli, K. (2010) ‘Fascism, this time a religious one’, Green Party of Iran, 20 March. Available at:
            http://www.iran-e-sabz.org/articles/ticle5.html. (in Persian).
Koopman, R, (1997). Political Opportunity Structure. Some Splitting to Balance the Lumping, in Sociological Review, vol 14, No 1. 69.
Karagiannis, Emmanuel (2024), the Rise of Environmentalism in the Shiʿi World: Evidence from Iran, Lebanon, and Yemen. Published by Informa UK Limited, trading as Taylor & Francis Group. To link to this article: https://doi.org/10.1080/15570274.2024.2434421. Pp: 1-15
McAdam D and Scott WR (2011) Organizations and movements. In: Davis GF, McAdam D, Scott WR, et al. (eds) Social Movements and Organization Theory. New York: Cambridge University Press, 4–40
McCarthy JD and Zald MN (2008) Social Movements in an Organizational Society. New Brunswick, NJ: Transaction Books.
Meyer, D. S, (2010), Annual Review of Sociology, no. 30, p. 126.
Staggenborg S (1991) The Pro-Choice Movement: Organization and Activism in the Abortion Conflict. New York: Oxford University Press.
Simpson, A. & Doyle, T. (2016), Traversing more than speed bumps: Green politics under authoritarian regimes in Burma and Iran, Environmental Politics, 15:5, 750-767, DOI:
            10.1080/09644010600937199
Schwartzstein, P. (2020), How Iran is destroying its once thriving environmental movement.
United against nuclear Iran, (2023), Iran’s War on the Environment and Environmentalists.