مطالعه نقش دیپلماسی سیاستی فضای مجازی در توسعه روابط بین الملل فرامنطقه ای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جامعه شناسی فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

2 دانشیار گروه جامعه شناسی و علوم اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی ارتباطات و رسانه.، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

3 استادیار گروه مردم شناسی دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه.، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

10.22080/jpir.2025.28034.1403

چکیده

دیپلماسی دیجیتالی دیپلماسی مدرنی است است که موجب سرعت دهی به جریان اطلاعات و اقدامات شده، به افزایش دامنه دیپلماسی عمومی بیش از پیش می‌انجامد. توانایی مشارکت و ارتباط دو و چندجانبه در زمان بجای آن منجر به تسری دیپلماسی به جامعه از پشت درهای بسته می‌شود. دیپلماسی دیجیتال در تعریفی کلی به معنی گسترش روابط بین‌الملل بوسیله فضای مجازی است و توجـه ویژه به بعد فنی در خدمت پیشرفتهای ارتباطی و نقش رسانه است. ازاین. رو، سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که چگونه دیپلماسی سیاستی فضای مجازی بر توسعه روابط بین الملل ایران در فرامنطقه تأثیرگذار است؟ این مقاله در راستای تبیین نقش دیپلماسی دیجیتالی در توسعه روابط بین الملل و برای پاسخ با استفاده از روش فراترکیب با تحلیل و ترکیب نتایج پژوهش مختلف دریک مولفه(قراردادن متغیرهای مشابه به لحاظ شاخص در یک مقوله از یافته‌های متفاوت پژوهش)؛ کنترل و ارزیابی کیفیت مقوله (درستی مقوله و ارتباط مقوله با مفاهیم از نظر عملی و تخصصی)؛ و ارائه یافته‌های حاصل از ترکیب به این نتیجه دست یافت که در دوره معاصر، وسایل ارتباط‌جمعی در بقا و فنای دولتها و دولتمردان تأثیرگذاری خاصی داشته و در جوامع دموکراتیک، رسانه‌ها نقش نیرو و اهرم قوی فشار را در سوق دادن جریانات سیاستی بر عهده می‌گیرند. از آنجا که امروزه کلیه فعالیت های مجازی در عرصه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اجتماعی انجام میپذیرد، با افزایش میزان مشارکت در فضای مجازی ویژگی‌ها و مشخصه‌های کشور ظهور و بروزبیشتری میابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


امیدی، علی و مرادی فر، سعیده. (1400)، روایت راهبردی دیپلماسی دیجیتال امریکا علیه چین در پاندمی کرونا، فصل­نامۀ سیاست، دورۀ 51، شمارۀ 2، تابستان: 362-335.
امینی، سید جواد و دمیرچی لو، مجتبی (1398)، فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی جمهوری ‌اسلامی ‌ایران در عصر دوفضایی، فصل­نامۀ سیاست خارجی، دورۀ 33، شمارۀ 3، پاییز: 30-1.
آزادی، افشین؛ ترابی، محمد و حیدرپور، ماشاءالله. (1399)، جمهوری اسلامی ایران و فضای مجازی، فصل­نامۀ مطالعات دفاع مقدس، دورۀ 6، شمارۀ 3: 149-180.
بجولا، کرنلیو؛ جیانگ، لو و نیک ملکی، محمد. (1399)، رسانه‌های اجتماعی و دیپلماسی عمومی، نشریۀ مطالعات ماهواره و رسانه‌های جدید، شمارۀ 23: 167-190.
بخشی نژاد، سجاد و اقامتی گشتی، رضا (1396)، دیپلماسی مجازی انقلاب اسلامی ایران در روابط بین­الملل با تأکید بر شبکه‌های اجتماعی، فصل­نامۀ زندگی خالص، دورۀ 6، شمارۀ 17: 131-101.
بهره‌گیری انگلیس از دیپلماسی دیجیتال در سیاست خارجی. (1390)، سایت مشرق.
پورجعفری، محمد حامد و بهرامی پور، فرشته. (1399)، تحلیل نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در مذاکرات هسته‌ای وین، پژوهش­نامۀ ایرانی سیاست بین­الملل، دورۀ 9، شمارۀ 1، پاییز و زمستان: 54-27.
جنیدی، رضا و ملائی، مسعود. (1398)، راهبردهای مبتنی بر قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در مقابله با قدرت هوشمند ایالات متحدۀ آمریکا، نشریۀ راهبرد سیاسی، شمارۀ 8: 89–65.
حضورگیگو، احد؛ عیوض زاده، حسن؛ جعفری پابندی، فرشید و  ذوالقدر، مالک (1400)، بررسی تحلیلی سیاست­گذاری جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی با هدف ارائۀ الگوی مناسب، ماه­نامۀ جامعه­شناسی سیاسی ایران، دورۀ 5، شمارۀ 11: 318-298.
درخشه، جلال و غفاری، مصطفی (1390)، دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام فرصت‌ها، اقدامات، اولویت‌ها و دستاوردها، فصل­نامۀ مطالعات فرهنگ و ارتباطات، دورۀ 12، شمارۀ 16، زمستان: 45-9.
رحمان زاده، سیدعلی. (1389)، کارکرد شبکه‌های اجتماعی مجازی در عصرجهانی شدن، فصل­نامۀ مطالعات راهبردی شدن، دورۀ 1، پیش شمارۀ 1: 49-78.
روزبه، حسین و ماه پیشانیان، مهسا (1395)، از تغییر اذهان تا تسخیر قلوب؛ دیپلماسی دیجیتالی امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، نشریۀ مطالعات عملیات روانی، شمارۀ 43: 60-39.
زرگرباشی، سید روح­الله و موحدیان، احسان (1395)، سایبر دیپلماسی دولت آمریکا؛ تأثیر صفحه فیسبوک وزارت امور خارجه آمریکا بر نگرش کاربران ایرانی نسبت به جامعۀ ایران، فصل­نامۀ مطالعات رسانه‌های نوین، دورۀ 4، شمارۀ 15، پاییز: 110-71.
سلطانی نژاد، احمد؛ جمشیدی، محمدحسن و محمدی، ولی گل. (1395)، نقش ارتباطات نوین و فناوری اطلاعات در تحول مفهوم دیپلماسی، فصل­نامۀ مجلس و راهبرد، دورۀ 23، شمارۀ 88: 386-359.
سلیمی، ‌حسین(۱۳۹۲)، نظریه هایی درباره جهانی شدن،‌تهران:انتشارات سمت.
شمسینی غیاثوند،‌حسن(۱۳۹۱)، جایگاه رسانه های نوین در تحولات نوین جهان عرب، علوم سیاسی، دورۀ ۸،‌شماره ۱۹: ۲۲۹-۲۰۵.
طباطبایی، سید محمد؛ سلیمی، حسین و موحدیان، احسان. (1395)، تأثیر سایبر دیپلماسی آمر یکا بر دیدگاه کاربران ایرانی فضای مجازی (مورد مطالعه: سایت صدای آمریکا)، مطالعات رسانه‌های نوین، دورۀ 2. شمارۀ 6: 123-163.
عاملی، سیدحامد؛ خرازی آذر، رها؛ سلطانی فر، محمد و مظفری، افسانه (1395)، جایگاه رسانه‌های اجتماعی در دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران، فصل­نامۀ مطالعات علوم اجتماعی ایران، دورۀ 13، شمارۀ 51: 91-107.
عجملو، بهرام . (1397)، بررسی نقش دیپلماسی مجازی جمهوری اسلامی ایران در روابط بین­الملل، پژوهش­نامۀ مطالعات راهبردی در علوم انسانی و اسلامی، دورۀ 2، شمارۀ 15: 132-113.
عسگری، سید احمد و شاه قاسمی، احسان. (1399)،  پژوهش­نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ماه­نامۀ علمی، دورۀ 20، شمارۀ 12: 303-320.
عسگری، محمود. (1389)، رویکردی انتقادی به نظریۀ قدرت نرم، فصل­نامۀ راهبرد دفاعی، دورۀ 8، شمارۀ 28: 86–61.
فرخی، میثم و نادرنژاد، مهدی. (1398)، تحویلات سیاست­گذاری فرهنگی شبکه­های اجتماعی مجازی در جمهوری اسلامی ایران:  تحلیل اسناد بالادستی (1396- 1370)، فصل­نامۀ مطالعات فرهنگ و ارتباطات، دورۀ 20، شمارۀ 48: 133-113.
فرهنگی، علی اکبر؛ قرائتی، علیرضا و کربلایی حاجی اوغلی، حسن. (1393)، دیپلماسی دیجیتال و روابط میان دولت‌ها در جوامع معاصر، نشریۀ مطالعات رسانه‌ای، دورۀ 9، شمارۀ 24: 99-89.
فرهنگی، محمدمهدی؛ میرترابی، سعید و گلشنی، علیرضا. (1398)، تبیین سیاست­گذاری فضای مجازی در جمهوری اسلامی ایران، فصل­نامۀ پژوهش‌های انقلاب اسلامی، دورۀ 8، شمارۀ 30: 132-11.
قدمی، محسن (1388)، اهمیت فعالیت‌های فرهنگی در روابط بین‌الملل و ارائۀ مدل عملیاتی دیپلماسی فرهنگی جمهوی اسلامی ایران، مجلۀ مدیریت فرهنگی، دورۀ 3، شمارۀ 5: 83–61.
کاستلز، امانوئل. (1393)، قدرت ارتباطات، ترجمۀ م. نجف آبادی، تهران: دفتر نشر مطالعات و برنامه­ریزی رسانه‌ها.
کاظمی نجف آبادی، حسنا؛ عقیلی، سید وحید و دلاور، علی. (1397)، نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی بر شکل­گیری ارتباطات بین فرهنگی در ایران، مجلۀ رسانه و فرهنگ، دورۀ 8، شمارۀ 1: 218-199.
گنجی‌دوست، محمد (1387)، تحولات دیپلماسی در عصر اطلاعات، فصل­نامۀ سیاست دانشکدۀ حقـوق و علـوم‌سیاسی، شمارۀ 1: 212-185.
مایلی، محمدرضا و مطیعی، مریم. (1395)، قدرت نرم در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، فصل­نامۀ علمی مطالعات روابط بین­الملل، دورۀ 9، شمارۀ 35: 207 –190.
محمدعلی پور، فریده و نوروزپور، محمدرضا. (1398)، دیپلماسی دیجیتال آمریکا در برابر ایران در دوران ریاست جمهوری اوباما، فصل­نامۀ مطالعات رسانه‌های نوین، دورۀ 5، شمارۀ 18، تابستان: 258-229.
محمدی، حافظ. (1399)،  چالش‌های حکمرانی فضای مجازی و ارائۀ راهکارها برای جمهوری اسلامی ایران، دومین همایش ملی حکمرانی اسلامی،
مطلبی، مسعود؛ کاظمی، اردشیر و  امجدی، حوریه (1396)، سیاست­گذاری فرهنگی و رسانه­ای اجتماعی جدید در جمهوری اسلامی ایران، مجلۀ پژوهش‌های سیاسی و بین­المللی، دورۀ 8، شماره 33: 107–79.
مقتدایی، مرتضی و  ازغندی، علیرضا. (1395)، آسیب‌شناسی سیاست­گذار فرهنگی جمهوری اسلامی ایران،  فصل­نامۀ تخصصی علوم سیاسی، دورۀ 12، شمارۀ 34: 26-7.
 نبی میبدی، مرتضی؛ علیدوستی، سیروس و نظری، مریم. (1395)، مفهوم­سازی عوامل موفقیت شبکه‌های اجتماعی برخط از دیدگاه کاربری و سیاست­گذاری، فصل­نامۀ راهبرد اجتماعی فرهنگی، دورۀ 6، شمارۀ 22: 81-49.
نصراللهی، اکبر؛ شریفی، فرزانه و حقیقی، محمدرضا. (1393)، تأثیر فضای مجازی بر تحولات ارتباطات سیاسی، مجلۀ مطالعات رسانه‌ای، دورۀ 9، شمارۀ 26: 117–111.
 
Aronczyk, M. (2013). “Branding the Nation: The Global Business of National Identity”, New York: Oxford. University Press, 2013, pp.256.
Barnett, M. (2005). “Social Constructivism, in Bayliss & Smith, the Globalization of World Politics: An Introduction to International Relations”. Oxford: Oxford University Press.
Bijani, M. (2005). “Diplomacy over the time”, Journal of Political and Economic Information. 1(221) & (222), 118 – 129. [in Persian]
Drucker, Peter(1989). “What Business can learn from Nonprofits”. https://hbr.org/1989/07.
Fletcher,T. (2016).”Naked Diplomacy”, university of Oxford.
Hocking, B. (2012).” Futures for  Diplomacy: Inteagrative Diplomacy in the 21st century”, https://www.clingendael.org/
Keohane, J. S. & Nye ,R..O. (1977). Power and Interdependence: World Politics in Transition, Little, Brown, and Company.
Keck, M., & Sikkink, K. (2014).” Transnational advocacy networks in international politics “ (1998). The Globalization and Development Reader: Perspectives on Development and Global Change, 476-485 .
Keck, M. E., & Sikkink, K. (1998a). “Activists beyond borders: Advocacy networks in international politics”. Cornell University Press .
Lamy, S. L. (2007). “Challenging hegemonic paradigms and practices: Critical thinking and active learning strategies for international relations”. PS: Political Science & Politics, 40(1), 112-116 .
Lee, D., & Hudson, D. (2004). “The old and new significance of political economy in diplomacy”, Review of International Studies, 30(1), 343–360.
Melissen, J. (2005). “The New Public Diplomacy: Soft Power in International Relations”, Basingstoke, UK: Palgrave Macmillan.
Melissen, J. (2013). “Public diplomacy,
Nye, J. S. (2014). “The Information Revolution and Power”, Current History. Vol. 113, No. 759: pp. 19-22.
Nye, Joseph (2004). “Soft Power: The Means to Success in World Politics”, New York: Carnegie Council of Ethics and International Affair.
Seib, P. M. (2012).” Real-time Diplomacy: Politics and Power in the Social Media Era”. New York: Palgrave Macmillan.
Stein, J. G. (2011). “Diplomacy in the Digital Age: Essays in Honour of Ambassador Allan Gotlieb”. Plattsburgh, NY: McClelland & Stewart.
Walken, R, J. (1991). “Cantendung Javeneignition Redekining Palitical Cammumity”. Baulden. Lyaae Reinnen.
Williams, R. & Edge D. (1996). “The social shaping of Technology”, Research Policy, Vol 25, No.6:865-899.
Zuboff, Sh. (2019). "The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power", New York: PublicAffairs.