تأثیر موازنه قوا در اروپا بر سیاست خارجی ایران در دوره رضا شاه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی

10.22080/jpir.2022.23617.1288

چکیده

با انعقاد قرارداد صلح وستفالی در 1648 موازنه قوا در اروپا شروع شد. با ایجاد موازنه قدرت، رقابت بین کشورهای اروپایی برای نفوذ به دیگر مناطق جهان شدت گرفت. ایران از عهد فتحعلیشاه قاجار که با کشورهای اروپایی روابط منظم دیپلماتیک برقرار نمود، تحت تأثیر جریانهای سیاسی بینالمللی و مبارزه قدرتهای بزرگ جهانی قرار گرفت. از آن پس سیاست خارجی ایران مخصوصاً تحت تأثیر رقابت دو کشور روسیه و انگلستان قرار داشت. با ادامه این روند در دوره پهلوی اول، رضا شاه سعی کرد با باز کردن پای «نیروی سوم» از حجم مداخلات این دو کشور در امور داخلی ایران بکاهد. توسعه و تعمیق روابط با آلمان به همین منظور صورت گرفت. به منظور بررسی مسئله حاضر این پرسش مطرح می‌شود که موازنه قدرت در اروپا بر سیاست خارجی رضا شاه چه تأثیری داشته است؟. در ادامه این فرضیه مطرح می شود که سیاست خارجی ایران در دوره رضا شاه عملاً تابعی از سیاست قدرت و موازنه قوا بین کشورهای اروپایی بوده است. هدف پژوهش حاضر این است که با روشی توصیفی- تحلیلی و با ارائه توضیحات مربوط به موازنه قدرت و تحولات اروپا، تأثیر این تحولات را بر سیاست خارجی ایران در عصر رضا شاه مورد بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیمی‌فر، طاهره و سیدعلی منوری (1395) «عصر رضاشاه پهلوی و تجدید معادلات پیشین در تاریخ روابط خارجی ایران»، فصل‌نامه‌ی علوم سیاسی، سال یازدهم، شماره‌ی 33: 32-7.
احمدی، علی و محمد زارع (1390) «تحلیلی بر روابط امریکا و چین در پرتو تئوری توازن قوا»، ره‌نامه سیاست‌گذاری، سال دوم، شماره‌ی 4: 104-83.
ازغندی، علیرضا (1386) روابط خارجی ایران دولت دست نشانده، تهران: قومس.
اسکرین، کلارن مور (1363) جنگ جهانی در ایران، ترجمه‌ی غلامحسین صالحیار، تهران: سازمان چاپ و انتشار اطلاعات.
الموتی، ضیاء‌الدین (1370) تاریخ مبارزات سیاسی و اجتماعی ایران، تهران: چاپخش.
امینی، علیرضا (1388) تاریخ تحولات و روابط خارجی ایران از قاجاریه تا سقوط رضاشاه، تهران: چاپ آینده.
برشتین، سرژ، میلزا، پی‌یر (1370) تاریخ قرن بیستم، جنگ و بازسازی 1953-1939، ترجمه‌ی امان‌الله ترجمان، مشهد: آستان قدس رضوی.
بزرگمهری، مجید (1385) تاریخ روابط بین‌الملل 1945-1870، تهران: سمت.
بهزادی، حمید (1367) اصول روابط بین‌الملل و سیاست‌خارجی، تهران: نشر دهخدا.
بهنود، مسعود (1377) از سید ضیاء تا بختیار، ترجمه‌ی محمد باقر آرام، تهران: جاویدان.
مرادی، فرید (1377) گذشته چراغ راه آینده است، تهران: ققنوس.
دلفانی، محمود (1378) «نقش دولت آلمان در ایجاد صنایع نظامی و تسلیحاتی ارتش در دوره‌ی رضاشاه»، فصل‌نامه‌ی تخصصی تاریخ معاصر، گنجینه‌ی اسناد: 93-81.
ذوقی، ایرج (1367) ایران و قدرت‌های بزرگ در جنگ جهانی دوم، تهران: پاژنگ.
رفیع، حسین و مجید عباس‌زاده (1397) «بررسی روابط ایران و آلمان در عصر پهلوی»، مطالعات سیاسی، سال یازدهم، شماره‌ی 42: 148-113.
روزول پالمر، رابرت (1392) تاریخ جهان نو، ترجمه‌ی ابولقاسم طاهری، تهران: امیر کبیر.
زرگر، علی‌اصغر (1372) تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دوره‌ی رضاشاه، ترجمه‌ی پروین کاوه، تهران: بی‌نا.
صوفی، علیرضا (1389) نقش سیاست موازنه و نیروی سوم در تاریخ ایران (عصر قاجاریه و رضاشاه)، تهران: دانشگاه پیام نور.
عابدی اردکانی، محمد و فرزاد آذرکمند (1394) «نظریه ساختاریابی و شکل‌گیری دولت استبدادی رضاشاه در ایران»، جامعه‌شناسی تاریخی، دوره‌ی 7، شماره‌ی 1: 119-87.
عابدی اردکانی، محمد؛ نادری‌بنی، روح‌الله و محسن شفیعی سیف‌آبادی (1390) «تحلیلی سازه‌انگارانه از رفتار دولت‌های بزرگ با ایران در دوره‌ی رضاشاه»، دانش سیاسی، سال هفتم، شماره‌ی 1: 176-145.
عاقلی، باقر (1369) داور و عدلیه، تهران: انتشارات علمی.
فوران، جان (1383) مقاومت شکننده، ترجمه‌ی احمد تدین، تهران: رسا.
قادری، منیر (1388) ایران و سیاست جهانی در آغاز قرن بیستم، تهران: خانه کتاب.
قوام، عبدالعلی (1384) روابط بین‌المللی: نظریه‌ها و رویکرد‌ها، تهران: سمت.
کدی، نیکی (1377) ریشه‌های انقلاب ایران، ترجمه‌ی عبدالرحیم گواهی، تهران: قلم.
کدی، نیکی (1381) ایران دوره‌ی قاجار و برآمدن رضاخان، ترجمه‌ی مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
کیوان‌حسینی، اصغر و فاطمه دانشور (1392) «از نظریه موازنه‌ی قدرت تا توازن‌طلبی نرم»، دیپلماسی دفاعی، سال سوم، شماره‌ی 6: 35-11.
مدنی، سید جلال‌الدین (1368) «روابط ایران و آلمان در تاریخ معاصر»، نشریه‌ی زمانه، شماره‌ی 60: 16-4.
مورن، ماکسیم (1379) تاریخ دول معظم، ترجمه‌ی علی‌اصغر شمیم، تهران: مدبر.
میرفخرایی، هوشمند (1366) «نظریه‌ی موازنه قوا»، سیاست خارجی، شماره‌ی 3: 493-481.
نقیب‌زاده، احمد (1391) تاریخ دیپلماسی و روابط بین‌الملل، از پیمان وستفالی تا امروز، تهران: نشر قومس.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1386) تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم، تهران: انتشارات امیر کبیر.
ولی‌زاده، اکبر (1385) اتحاد جماهیر شوروی و رضاشاه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
یار شاطر، احسان (1384) روابط ایران و آلمان، ترجمه‌ی پیمان متین، تهران: انتشارات امیر کبیر.
Bernstorff, Jochen von (2018), "The Use of Force in International Law before World War I: On Imperial Ordering and the Ontology of the Nation-State", The European Journal of International Law, Vol. 29, No. 1, pp: 233-260.
Detlev, F. Vagts (2004), "International relation looks at customary international law: a traditionalist's defence”, The European of International Law, Vol. 15, No. 5, pp: 1032- 1042.
Fidler, David (2005), "The Asian Century: Implications for International Law", avaliable at:
https://www.repository. law. indiana.edu/facpub/399.
Kang, David (2007), The Balance of Power and State Interests in International Relations: South Korea Between China and The U. S, government department tuck school of business at Dartmouth.
Kingsbury, Benedict (2002), “Legal Positivism as Normative Politics: International Society, Balance of Power and Lassa Oppenheim’s Positive International Law”, EJIL, Vol. 13, No. 2, pp: 401-436.
Kondoh, Hisahiro (2019), "Unilateralism Versus Multilateralism Emerging Countries and Emerging Multilateralisms", Avaliable at: https://www.unescap.org/sites.
Maull, Hanns (2020), "Multilateralism: Variants, Potential, Constraints and Conditions for Success", German Institute for International and Security Affairs, No. 9, pp: 1-8.
Wallensteen, Peter (1992), In The Scientific Study of Peace and War, Lanham: Lexington Books.
Weede, Erich (2005), “balance of power, globalization, and the capitalist peace”, Available at:
www.researchgate.net.
Ghani, Cyrus (2001), Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power, Available at: https://www.amazon.com/Iran-Rise-Reza-Shah-Collapse