نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشگاه
2 دانشیارگروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان
چکیده
برخی اندیشمندان ،ملاک ومعیارکمی برای تمییزدولت رانتیرازسایردولت ها قائل شده وهردولتی را که 42 درصد یابیشترازکل درآمدش ازرانت خارجی باشد،دولت رانتیرنامیده اند. گرچه آسیب پذیری بخش لاینفکی ازخصلت تمامی نظام های سیاسی است اما به نظرمیرسد این آسیب پذیری درمورد دولتهای رانتیربه مراتب بیشترباشد. بدین معنا دولت های رانتیربه دلیل وابستگی شدید به درآمدهای نفتی اولآازلحاظ اقتصادی تک محصولی وبه دورازتنوع ساختاری اند که این مشخصه واجد خصلت تک بعدی آنها را نشان میدهد.ثانیاً اقتصاد آنهاعلاوه برتک محصولی، همواره با بحرانهای مالی روبه روگشته که خود تحت تاثیرکاهش قیمت نفت بوده است. درنهایت وفوراین منابع و سهل الوصول بودن این درآمدها سبب بی رغبتی دولتمردان به سمت بخش های تولیدی ازجمله بخش صنعت و کشاورزی شده است. این پژوهش با مطالعه موردی قطربه سان دولتی رانتیر،درصدد آسیب شناسی اقتصادی و سیاسی آنست.دروجه اقتصادی قطر وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد وتمام وجوه اقتصادی ازجمله تأمین بودجه ودیگرعرصه های اقتصادی، ازعایدات نفتی تأمین می گردد.هرچند برای تنوع درساختاراقتصادی تک محصولی خود تلاش هایی نموده است وبه فعالیت هایی درزمینه تجارت،کشتیرانی،بانک داری وسرمایه گذاری در حوزه های انرژی ازجمله نفت وگازپرداخته است اماهنوزهم بخش نفت وگازنقش قابل توجهی دراقتصاد قطرایفا میکند. اقتصاد رانتی قطرپس ازکشف نفت به درآمدی نفتی وابسته واعتیاد پیدا کرد وعملاً موجب ظهوربحران های مالی ازجمله کسری بودجه، تورم، بیکاری وبدهی شد .دروجه سیاسی نیزوضعی مشابه دارد به گونه ای که تکیه بردرآمدهای نفتی دولتی اقتدارگرا باساختاری غیردموکراتیک را برجای گذاشت. بامنفک شدن درآمدهای نفتی از اقتصاد این دولت،عدم پاسخگویی نقش قابل توجهی درگرایش بسوی دولت اقتدارگرای قطرایفا کرده
کلیدواژه‌ها
- الهی، همایون (1388) خلیج فارس و مسائل آن، تهران، نشر قومس،
- -اسدی، بیژن(1381) خلیج فارس و مسائل آن؛ تهران،انتشارات سمت .
- -استانیسلاو،جوزف ،یرگن، دانیل (1376) نفت، درها دوباره بازمی شود ،ترجمه یوسف جسمی، اقتصاد انرژی. -اصغری ثانی،حسین، محمد جواد، رنج کش،(1393) نقش عوامل نرم افزاری درتحول منزلت ملی قطر (2011-1995) دو فصلنامه مطالعات قدرت نرم،سال چهارم، فصل دهم. - امام جمعه زاده، سید جواد، معصومی، سید داوود (1389) رانتیریسم وتأثیرآن بررابطه دولت واحزاب درایران (1330-1357) جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی. - بهبودی،داوود،اصغرپو،حسین،محمد لو،نویده (1391) نقش کیفیت نهادی برروابط وفورمنابع طبیعی ورشد اقتصادی:مورد اقتصادهای نفتی، فصلنامه پژوهش ها وسیاست های اقتصادی، سال بیستم ،شماره 62. -بارنت، ایستون، اسکوسی، رولاندا (1382) مقاله دولت های کشورهای تولید کننده نفت باید سرپرستی منابع کشورهای خود را به عهده بگیرند، ترجمۀ غلامرضا احمدی ،انتشارات پژوهشکده اموراقتصادی،اقتصاد خاورمیانه درآستانۀ تغییر. - بن ایفرت،آلن گلب ،برج تالروث، نیلز(1389) اقتصاد سیاسی سیاست مالی ومدیریت اقتصادی درکشورهای صادرکننده نفت، ترجمه پیام علیا، زیرنظراوزسکی ودیگران ،مرکزپژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفترمطالعات برنامه وبودجه. -تقوا مهدی، نیکو مراد،هاشم،غفاری فرهاد،طوطیان صدیقی (1390) فصلنامه مدیریت، سال هشتم،شماره 21، صص 88-103. - جمعی ازنویسندگان (1367)، اوضاع اقتصادی قطر،مجله بررسی های بازرگانی، اسفند،شماره 22. http://ensani.ir/fa/article/207481 - زراء نژاد ،منصور،تبعه ایزدی ،امین،حسین پور،فاطمه (1393) بررسی واندازه گیری تأثیردرآمدهای نفتی بردر آمدهای مالیاتی درایران،فصلنامه پژوهش نامه بازرگانی،شماره 72. - رئیسی،نوید (1396) رفتارچرخه ای سیاست مالی درکشورهای صادرکننده نفت، یک مدل اقتصاد سیاسی،اولین کنفرانس اقتصاد ایران،تهران ، دانشکده مدیریت واقتصاد دانشگاه صنعتی شریف تهران، - رنجکش،محمد جواد، اصغری ثانی،حسین ،محقر،احمد(1393) بِرَند سازی دردیپلماسی نیچه ای قطر،فصلنامه مطالعات سیاسی،سال پنجم،شماره 19. - رمضان زاده ولیس ،گلروز،مؤمنی،فرشاد (1392) پدیده نگری دراقتصادهای نفتی با سرمایه ناکافی،فصلنامه پژوهش های اقتصادی،سال سیزدهم، شماره 51. - رفیعی،صمد (1382) بحرین،قطر،ابوظبی ودبی بازارهایی برای محصولات کشورهای درحال توسعه، مرکز بازرگانی بین المللی، کنفرانس توسعه ملل متحد گات، بورس ماهانه، شماره نود وششم،. - دهقانی،محمود (1388) سیاست های اصلاحات اقتصادی درخاورمیانه ،دیپلماسی اقتصادی، پژوهش هفدهم، ،شماره 17. - دیلم صالحی،بهروز(1384) چالش های دموکراسی درخاورمیانه، فصلنامه مطالعات خاورمیانه ،سال دوازدهم ، شماره 1. - شریفی، نداف (1390) قابلیت وکاستی نظریه دولت رانتیردرتحلیل ومعرفی عملکرد دولت،فصلنامه مطالعات منطقه ای ،اسرائیل شناسی ،آمریکا شناسی، سال دوازدهم،شماره سوم. - شریفی، کیومرث، مسعودی،مصطفی (1389) راهنمایی تجارت با قطر، سازمان توسعه تجارت ایران، معاونت بازاریابی و تنظیم روابط سازمان. - عیوضی، محمد رحیم (1387) نفت وموانع توسعه یافتگی، راهبرد یاس، شماره 13. - فرشاد گهر،ناصر(1382) نگرشی بردرآمدهای نفتی واقعی هموندان اوپک وباز تاب های گوناگون آن ،مجله نامه سفید ،شماره 38. -قالیباف،محمد باقر، پورمحمدی، موسی، امیدی آوج، مریم (1389) درآمدهای نفتی وتوزیع قدرت سیاسی درایران، فصلنامه ژئوپلتیک، سال هفتم،شماره دوم، -کریستال،جبل (1387) نفت وسیاست درخلیج فارس، حکومت گران وبازرگانان درکویت وقطر ،ترجمه ناهید سلامی، شاپورجورکش،مؤسسه مطالعات تاریخ معاصرایران . - کیانی نژاد، مجید (1392) انتقال قدرت درقطر(تأثیربرسیاست خارجی این کشور)،تهران، موسسه فرهنگی مطالعات وتحقیقات بین المللی ابرارمعاصر. - کوزه گرکالجی، ولی (1389) پیامد جهانی شدن برکشورهای منطقه خلیج فارس، پژوهش نامه سیاست خارجی، شماره28. - گرجی، ابراهیم، اقبالی،علیرضا (1390) بررسی اقتصاد رانتی با تأکید برسیکل های تجاری - سیاسی ،تحلیلی تئوریک، پژوهشگاه علوم سیاسی،سال ششم، شماره سوم. --مسعودنیا، حسین،شیخ محمودی ،پیمان (1399) آسیب شناسی اقتصادی وسیاسی دولت های رانتیردر خاورمیانه، مطالعه موردی(کویت) فصلنامه دولت پژوهی،مجله دانشکده حقوق وعلوم سیاسی، سال پنجم،شماره 21،صص 177-139. - میرترابی،سعید (1391) هفت قاعده سیاست خارجی نفتی ،پژوهش نامه علوم سیاسی،سال هشتم،شماره 29. - مدیرقمی، رضا،حمید یونسی،علیرضا خوشرو ،سعید (1380) اوپک موقعیت ودیدگاه ها به کوشش ،تهران: انتشارات کویر. - میرفتاحی، فخرالسادات (1385) مقاله نفت و دولت های نفتی ،نقد سیاست های متکی بر نفت ودولت های نفتی ، چشم انداز ایران. -همایون کاتوزیان،محمدعلی (1377) نه مقاله درجامعه شناسی تاریخی ایران، نفت توسعه اقتصادی، ترجمه علیرضا طیب ،نشرمرکز. -هرالد، تریبون (1390) تلاش قطر برای حضور درپروژه های انرژی جهان،اقتصاد انرژی . -یاری،احسان (1399) واکاوی علل ثبات سیاسی وسیاست خارجی فعال قطردرتحولات خاورمیانه عربی وشمال آفریقا، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی،سال شانزدهم،شماره پنجاه ویکم، پایان نامه -احمدی، حسین (1392) تحلیل ثبات سیاسی وعوامل مؤثربرآن با تأکید برنقش رانت اقتصادی (2006-1996) پایان نامه، تهران، دانشگاه تربیت مدرس - کاشانی، محمد حسین (1388) دولت رانتیروتآثیرآن برگسترش و ناکارآمدی دولت درایران: پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران،دانشگاه تهران، سایت -تابان شمال،م (2016) افت قیمت نفت وکسری بودجه درجهان عرب ،ترجمه گروه همکاری اقتصادی (شرکه التعاون الاقتصادی). www.IFNA.IR/NEWS/2545 - درخشش آفتاب خاورمیانه (1389) ایران درمراودات منطقه، اقتصاد منطقه دررقابت جهانی، اقتصاد ایران. - خبرگزاری فارس (1392) ساختارسیاسی قدرت درقطروتحولات ،بخش بین المللی خاورمیانه. http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920404000930 - منصور معظمی،محمد، جوکار،صادق (2013) گزارش نفت وگاز قطر، اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده آمریکا،دیپلماسی انرژی انرژی کشوری،،شماره5. www.energy diplomacy.ir منابع انگلیسی -More, Peter ( 2002) "Rentier Fiscal Crisis and Rgime Stability: Business-state Relations in the Gulf", Studies in Comparative International Development, vol. 37, No. 1. -. Richard ,Alan ,bury, john (1969 ),a political economy of the middle east .www.boulder .com, west view press,495 , -Henderson . Simon , (2003), the new pillar. conservative Arab Gulf state and us strategy ,Washington inistitution, for near East policy ,74/p. . -Rejenal economic outlook (2015), International Monetary Fund, economic outlook , Middle East and Central Asia, Washington D.C. -Weber, max(1998)” on charisma and institution bulding” quartcrly journal, ,vol 19-no 7., p46. -www.worldbank.org (2020) /en/country/gcc/publication/qatar-economic-update-april24- -www.state (2017).gov/documents/organization/136355
)