نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری مدیریت راهبردی نظامی

10.22080/jpir.2022.21714.1231

چکیده

امروزه کشورهای دنیا تلاش می‌کنند با بهره‌گیری از عوامل ژئوپلیتیکی نسبت به اتخاذ راهبردهای مناسب در راستای منافع ملّی خود اقدام نمایند. منطقه خلیج‌فارس و کشورهای پیرامونی آن‌ یکی از مناطق حساس و راهبردی دنیا است که به دلیل ارزش‌های ارتباطی، ژئواکونومیکی، ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. مقاله حاضر با هدف تبیین و شناسایی عوامل ژئوپلیتیکی نظامی مؤثر بر راهبردهای دفاعی ایران در حوزه خلیج‌فارس اجرا شده و سعی دارد تا به پرسش اصلی آن «عوامل ژئوپلیتیکی نظامی مؤثر بر راهبردهای دفاعی جمهوری اسلامی ایران در حوزه خلیج‌فارس کدام‌اند؟» پاسخ دهد. نوع تحقیق، توسعه‌ای و شیوه گردآوری داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز کتابخانه‌ای و اسنادی و میدانی است و با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی و موردی زمینه‌ای تلاش گردیده تا این عوامل نظامی شناسایی و نسبت به تأیید و تعیین نقش عوامل آن‌ها (در قالب بسترهای فرصت‌آفرین، تهدید زا، قوت و ضعف) اقدام گردد. در همین رابطه پرسش‌نامه‌های مربوطه بین جامعه آماری 40 نفری به‌صورت تمام شمار توزیع و با استفاده روش-های تجزیه‌وتحلیل آمار توصیفی و استنباطی و نرم‌افزار SPSS به جمع‌بندی پاسخ‌های تحقیق پرداخته شده است. درنهایت 18 عامل استخراج و معرفی گردید که «قدرت نظامی و توان کمّی و کیفی بالای نیروهای مسلح ایران» و «تسلیحات راهبردی و بازدارنده موشکی جمهوری اسلامی ایران» و «انعقاد قراردادها و پیمان‌های نظامی کشورهای منطقه در جهت خرید تسلیحات و تجهیزات» به‌عنوان مهم‌ترین عوامل ژئوپلیتیکی نظامی مؤثر بر راهبردهای دفاعی جمهوری اسلامی ایران در حوزه خلیج‌فارس رتبه‌بندی گردیدند.

کلیدواژه‌ها

-اندیشکده راهبردی تبیین، (1396)، قطر در سال 1396، مجموعه سالنامه تبیین، تهران. -بشارتی، محمدرضا، لهراسبی، شهاب، (1395)، «بررسی نقش قطر در بحران سوریه و تأثیر آن بر امنیت سیاسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مدیریت و پژوهش‌های دفاعی، شماره 80. -بوالحسنی، خسرو، (1392)، رساله دکتری با عنوان بررسی ژئوپلیتیک ترکیه و تأثیر آن در تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملّی. -بیک، علی‌اصغر، (1395)، رساله دکتری با عنوان تأثیر عوامل ژئوپلیتیکی دریای خزر بر تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملّی. -بیلیس، جان و همکاران (1374)، استراتژی معاصر، ترجمه هوشمند میرفخرایی، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه. -جهان‌آرا، حمید (1397)، «بررسی سیاست‌های امنیتی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌فارس»، فصل‌نامه پژوهش ملل، دوره سوم شماره 32، صص 63-45. جمال‌زاده، ناصر و آقایی، محمد (1394) « تأثیر ایران هراسی در رقابت تسلیحاتی اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس»، جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شماره اول، صص 19-19. -حافظ نیا، محمدرضا و رشید، غلامعلی و پرهیزکار، اکبر و افشردی، محمدحسین (1386)، «الگوی نظری طراحی راهبرد دفاعی مبتنی بر عوامل ژئوپلیتیکی»، فصلنامه بین‌المللی ژئوپلیتیک، سال سوم، شمارۀ دوم. -حافظ نیا، محمدرضا (1390)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی. -خلیلی، محمدحسین (1390)، امنیت در خلیج‌فارس؛ اولویت‌ها و راهکارها، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملّی. -رشید، غلامعلی (1389)، ژئوپلیتیک، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملًی. سال‌نمای دفاعی – امنیتی محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران، (1397)، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملّی عزتی، عزت‌الله، (1380)، ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم، تهران: سمت. سهیلی، سهیل و کشیشیان سیرکی، گارینه و قائدی، محمدرضا و سیمبر، رضا (1398)، «بررسی تأثیر سیاست‌های نظامی بر امنیت منطقه‌ای خلیج‌فارس»، فصلنامه مطالعات بین‌المللی، سال 16، شماره 1، صص 182-155 سیفی، بهزاد و همتی، سید ابراهیم(1399)، «دیپلماسی دفاعی-دریایی ج.ا.ایران با تکید بر عملکرد نیروی دریایی راهبردی»، دو فصلنامه سیاست و روابط بین‌الملل، دوره 4، شماره7، ص147 شریفی، شهاب و آجودانی، فرشید، (1392)، «الزامات ژئوپلیتیک پیمان دفاعی مشترک کشورهای حوزه خلیج‌فارس»، فصلنامه علوم و فنون نظامی، سال نهم، شماره 23، صص 106-87 -صادقی اول، هادی و قاسمی، فرهاد و پور جم، بهاره (1395)، «مسابقه تسلیحاتی و مدیریت دفاع منطقه‌ای در میان کشورهای حوزه خلیج‌فارس»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، سال نهم، شماره 35، فرجی راد، عبدالرضا و هاشمی، سید مصطفی (1394)، «نقش نظام‌های سیاسی نامتجانس حوزه خلیج‌فارس در بی‌ثبات‌سازی امنیت منطقه»، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره 82. قنبری جهرمی، حسین (1394)، رساله دکتری با عنوان تدوین راهبردهای دفاع از جزایر ج.ا. ایران در خلیج‌فارس متناسب با تهدیدات ناهمطراز، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی. قوام، سید عبدالعلی (1389)، اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌المللی، ‌تهران: انتشارات سمت. مؤمن، ساسان(1396)، رساله دکتری با عنوان طراحی الگوی تدوین سیاست دفاعی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر حوزه خلیج‌فارس، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملّی. میر رضوی، فیروزه و احمدی لفورکی، بهزاد (1383)، راهنمای منطقه و کشورهای حوزه خلیج‌فارس، تهران: مؤسسه بین‌المللی ابرار معاصر. نجفی سیار، رحمان (1397)، «تور دیپلماتیک عربستان به کشورهای غربی»، ماهنامه سیاسی راهبردی بصائر، شماره 383، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی آجا نمای راهبردی، (1397)، «سناریوهای آینده ارتش مشترک عربی(ناتوی عربی) »، شماره 189، نشریه مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی. نمای راهبردی شماره 119، نشریه مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی. نوذری، فضل‌الله، (1391)، رساله دکتری با عنوان تعیین عوامل ژئوپلیتیک حوزۀ دریای عمان و تأثیر آن بر تدوین راهبرد دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی. نوروزی، محمدتقی، (1385)، فرهنگ دفاعی – امنیتی، تهران: نشر سینا. وحیدی، احمد و حیات مقدم، امیر و دیگران، (1396)، سال نمای دفاعی امنیتی. تهران: دانشگاه عالی دفاع ملّی. ب) منابع انگلیسی 1-Dictionary of geography,2012 2- Jane's Defence Equipment & Technology,2019 3 -Tanter Raymond and Stafford Edward, 2017